Kur Presidenti i Turqisë Rexhep Tajip Erdogan u bëri thirrje mbështetësve të tij në dhjetor 2016 për të mbrojtur monedhën e tyre, lirën, duke shitur dollarë, euro dhe ar, shumica e tyre iu përgjigjën thirrjes. Në Konya, një qytet në zemrën konservatore të Turqisë dhe një burim votash për Erdogan dhe partinë e tij Drejtësi dhe Zhvillim (AK), disa vendas treguan veten. Një kryebashkiak i qarkut i dha një javë kohw punëtorëve komunalë, qw shisnin më shumë se 500 dollarë, dhe tregtarwt e qilimave do u jepnin qilima të lirë klientëve që shkëmbenin më shumë se 2.000 dollarë dhe një kirurg ofroi udhëtime falas per këdo që i tregonte me një faturë ne lira. Fushatat e ngjashme ndodhen edhe ne disa vende te tjera. Brenda një jave, njerëzit në të gjithë vendin kishin konvertuar më shumë se 440 milion dollarë për lira.
Tani ata mund të pendohen. Në terma të dollarit, ata që ndoqën këshillën e Erdoganit 18 muaj më parë kanë humbur një të tretën e parave të tyre. Por rënia e lirws, e cila ka humbur një të tretën e vlerës së saj ndaj dollarit që nga fillimi i sundimit të jashtëzakonshme në korrik 2016, duke e shtyrë inflacionin në shifra të dyfishta, ka kursyer pak njerëz në Turqi. Populli i zakonshëm ka parë rënien e fuqisë së tyre të shpenzimeve. Ndërmarrjet turke rënkojnë nën peshën e borxhit të jashtëm që arrin në rreth 300 miliardë dollarë, më shumë se një e treta e PBB-së. Sipas Bloomberg, disa prej huamarrësve më të mëdhenj të korporatave të vendit janë duke u përpjekur të ristrukturojnë kreditë në total rreth 20 miliardë dollarë. Duke përmendur një rënie në besimin e investitorëve, agjencia Moody’s, një agjenci vlerësimi, kohët e fundit reduktoi vlerësimet e 17 bankave turke.
Erdogan mban shumë përgjegjësi. Gjatë disa viteve të fundit, ai ka favorizuar kredi dhe rritje të lartë mbi inflacionin. Në muajin maj, pasi ai njoftoi se do të ushtronte më shumë kontroll mbi bankën qendrore në vitet në vijim dhe do të shpallte, në mënyrë të çuditshme, se normat e larta të interesit shkaktojnë inflacionin, liria shkoi në rënie të lirë. Ajo u rifitua vetëm pasi ai lejoi që banka të bënte dy rritje të normës së madhe prej 300 dhe 125 pikësh bazë, në dy javë.
Problemi me ekonominë e Turqisë shkon shumë përtej normave të bankës. “Një çështje themelore është humbja e besimit në funksionimin e sistemit ekonomik dhe të politikës monetare”, thotë Seyfettin Gursel, kreu i Betam. E dyta është ajo që mund të jetë në ruajtje për stabilitetin e Turqisë dhe demokracinë e saj pas zgjedhjeve të menjëhershme presidenciale dhe parlamentare më 24 qershor. Investitorët e huaj tashmë janë të frikësuar nga ndryshimet kushtetuese që do t’i japin presidentit fuqi të mëdha të reja pas votimit, duke hequr postin e kryeministrit, duke politizuar gjyqësorin dhe duke ulur mbikëqyrjen parlamentare. Thashethemet se Erdogan mund të thërrasë një tjetër zgjedhje nëse votuesit i besojnë atij presidencën, por kontrolli i dorës së parlamentit ndaj opozitës ka nervozuar më tej nervat. Anketuesit presin që zoti Erdogan të mbajë punën e tij, por parashikon një garë shumë më të ngurtë parlamentare.
Si gjithmonë, ministrat premtuan reforma, një kthim në pavarësinë e bankës qendrore dhe disiplinën fiskale sapo të mbarojnë zgjedhjet. Por me përjashtim të ritmit të rritjes së kohëve të fundit, sinjalet nga Ankara nuk kanë tw qeta. Në dy muajt e fundit, qeveria e z. Erdogan ka shkuar në një zbavitje të shpenzimeve për të zmbrapsur votuesit, duke ofruar shpërblime të holla prej mbi 400 dollarë në vit për secilin prej 12 milion pensionistëve të vendit, pushimeve tatimore për blerësit e rinj të pronës dhe një amnisti për para, ar, dhe të tjera pasuri tw sjella nga jashtë. Presidenti është edhe një herë duke fajësuar vendet e huaja për rënien e lirës dhe nxitjen e turqve për të hequr qafe monedhën e tyre të vështirë. “Vëllezërit e mi që kanë dollarë ose euro nën jastëkët e tyre, shkoni dhe ndryshoni paratë tuaja në lira,” tha ai në një tubim të kohëve të fundit. “Ne do ta prishim këtë komplot së bashku”.
Në letër, ekonomia ka lulëzuar. Në tremujorin e parë, sipas të dhënave të publikuara këtë javë, PBB-ja u rrit me 7.4% nga viti në vit, i njëjti ritëm si në të gjithë vitin 2017. Por raporti i kredive të nxitura nga qeveria që ka dhënë një numër kaq të lëngshëm gjatë dy viteve të fundit po i hap rrugën një gjellë të mbetur. Deficiti i llogarisë korente është zgjeruar në 5.4 miliardë dollarë në muajin prill (mbi 6% të PBB-së kur është vjetore), duke u rritur nga 3.7 miliardë dollarë në një vit më parë, duke rritur besimin e Turqisë në hyrjet e luhatshme të portofolit. Investimet e drejtpërdrejta të huaja janë ulur vazhdimisht që nga viti 2015. Me kreditimin e thatë dhe kompanitë që ulen në një mal të borxhit, një ngadalësim i mprehtë është i pashmangshëm, thotë Zumrut Imamoglu, krye-ekonomist në TUSIAD, një lobi i biznesit.
