OSBE/ODIHR ka publikuar raportin përfundimtar për zgjedhjet parlamentare të 25 prillit.
Ndër të tjera në raport thuhet se “Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin përhapëse gjatë fushatës dhe një numër i lartë e hetimesh nisi në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë”. (Raporti i plotë)
‘Në zgjedhjet e 25 Prillit, votuesit kishin një zgjedhje të kandidatëve, të cilët ishin në gjendje të bënin fushatë të lirë, nën një kornizë ligjore e cila respekton liritë themelore.
Pas një marrëveshje përparimi duke i dhënë fund një ngërçi politik, aktorët kryesorë kishin besim të mjaftueshëm në zgjedhjet për të marrin pjesë Një Komision Qendror i Zgjedhjeve i reformuar (KQZ) iu përkushtua mbikëqyrjes së zgjedhjeve procesi në mënyrë të organizuar dhe transparente, pavarësisht nga detyrimet e reja të rëndësishme, përfshirë implementimi i teknologjive të reja. Partia në pushtet nxori avantazh të rëndësishëm nga ajo detyrimi, duke përfshirë përmes kontrollit të tij të administratave lokale, dhe nga keqpërdorimi i burimet administrative.
Kjo u amplifikua nga mbulimi pozitiv i institucioneve shtetërore në media. Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin përhapëse gjatë fushatës dhe një numër i lartë e hetimeve u hapën në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë ”.
Zgjedhjet parlamentare u mbajtën pas një marrëveshje politike të arritur në qershor 2020, e cila u pasua nga reforma zgjedhore. Zgjedhjet u zhvilluan në sfondin e vazhdimit bisedimet e pranimit me Bashkimin Evropian. Kushtetuta garanton liritë themelore, dhe përkundër disa paqartësive dhe mospërputhjet, Kodi Zgjedhor shërben si një bazë e përshtatshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike.
Ndërsa ndryshimet në korrik 2020 në Kodin Zgjedhor u bazuan në një konsensus të gjerë politik dhe ndoqi një proces konsultativ gjithëpërfshirës, ndryshime të mëtejshme kushtetuese dhe zgjedhore të miratuara në Tetori 2020 nuk u parapri nga konsultimi i duhur me palët e interesit. Ndërsa një numër i ODIHR dhe
Rekomandimet e Komisionit të Venecias u adresuan në ndryshimet legjislative, të tjera rekomandimet mbeten të papaguara, përfshirë ato që lidhen me de-politizimin e nivelit më të ulët komisionet zgjedhore, të drejtat e votimit të personave me aftësi të kufizuara, përgjegjësia penale për shpifje dhe përdorimi i materialeve të fushatës në lajme.
140 anëtarët e parlamentit u zgjodhën për një mandat katër-vjeçar përmes një rajoni të modifikuar së fundmi sistemi i përfaqësimit proporcional, me votuesit në gjendje të hedhin vota preferenciale në 1 nga 12 rrethet shumë-anëtare. Sistemi lejon kandidatë të pavarur, por nuk u garanton atyre të barabartë mundësi krahasuar me kandidatët e partisë, në kundërshtim me standardet ndërkombëtare dhe OSBE-në
Angazhimet. Numri i vendeve të alokuara për secilin rreth në përgjithësi siguroi barazinë e votojnë Parlamenti i ri do të mblidhet në shtator 2021, pas certifikimit të rezultateve të zgjedhjeve
dhe betimi i anëtarëve të rinj.
Zgjedhjet parlamentare ishin përgjithësisht të organizuara mirë nga administrata zgjedhore. I sapoformuari KQZ-ja me tre degët e veta të ndara mori përgjegjësi të reja të gjera pas legjislacionit të fundit ndryshimet. Pavarësisht nga vonesat, përfshirë miratimin e rregulloreve thelbësore, fillimin e një fushatë për edukimin e votuesve dhe trajnimin e stafit të sondazheve, KQZ arriti të përmbushë në mënyrë adekuate pjesën më të madhe detyrimet e tij, duke përfshirë edhe ato të reja komplekse që lidhen me identifikimin elektronik të votuesve. Ka funksionuar në mënyrë transparente dhe të mbajtura seanca publike të transmetuara drejtpërdrejt dhe të hapura për pjesëmarrje nga palët e interesuara. Në përgjithësi, administrata zgjedhore në të gjitha nivelet gëzonte besimin e palëve të interesuara.
Lëvizja drejt futjes së votimit elektronik ishte pjesë e marrëveshjes politike dhe 2020 reforma zgjedhore. KQZ-ja pilotoi teknologjinë e re të votimit dhe numërimit në 32 qendra votimi në Tiranë nga gjithsej 5,199 qendra votimi në vend. Afati kohor shumë i shkurtër për implementim e bëri të mos lejojë ligjërim thelbësor publik dhe kontroll të pavarur të teknologjive të reja.
Regjistrimi i votuesve është pasiv, dhe shumica e bashkëbiseduesve të MNVZ shprehën besim në procesin e përgjithshëm të përpilimit të listave të zgjedhësve. Numri i përgjithshëm i votuesve të regjistruar ishte rreth 3.5 milion, duke përfshirë ata që banojnë jashtë vendit. Sistemi elektronik i identifikimit të votuesve u krijua rishtazi në të gjitha qendrat e votimit për ditën e zgjedhjeve, pa pilot paraprak. Shumica e bashkëbiseduesve të IEOM-it përgëzuan sistemin e ri siç e perceptuan ajo si një masë për të zbutur rrezikun e votimit të dyfishtë, votimit familjar dhe falsifikimit të votuesit në zgjedhje ditë.
Sidoqoftë, afati i shkurtër i prokurimit dhe konfigurimi i sistemit të ri nuk e lejoi këtë ligjërimi thelbësor publik, një komponent i rëndësishëm për sigurimin e besimit të publikut.
Në një proces gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm, KQZ regjistroi 10 parti politike dhe 2 koalicione në konkurrojnë në të gjithë vendin, dhe 5 kandidatë të pavarur për të garuar në 5 rrethe. Në total, 1,871 kandidatë, përfshirë 732 gra (40 përqind), u regjistruan. Në përputhje me ligjin, udhëheqësit e shtatë politikave partitë qëndruan në më shumë se një zonë zgjedhore, ndërsa kandidatët e tjerë mund të qëndrojnë vetëm në një, e cila shkel të drejtën për të qëndruar në kushte të barabarta.
Liria themelore e tubimit paqësor u respektua dhe subjektet zgjedhore mund të bënin fushatë lirisht, pavarësisht nga kufizimet e vendosura për shkak të pandemisë COVID-19 dhe zbatimit jo konsistent të gjobitje për shkelje të rregulloreve anti-pandemike. Fushatës i mungonte vrulli dhe përqendrimi i mesazheve mbi udhëheqësit kryesorë të partisë, sesa mbi ligjërimin e mirëfilltë të drejtuar nga çështjet. Praktikat e përhapura të blerjes së votave, siç pretendohet nga shumë bashkëbisedues të IEOM, mbetën një problem. Rrjedhja e ndjeshme personale ishin të dhëna të rreth 900,000 shtetasve shqiptarë para zgjedhjeve, përfshirë preferencat e tyre politike shqetësim serioz dhe i bëri votuesit të prekshëm nga presioni.
Të gjitha partitë kryesore u përpoqën të rrisin dukshmërinë e grave si kandidate në fushatë, dhe kuota e detyrueshme për gratë u tejkalua në shumicën e listave të kandidatëve. Gratë morën mbi një të tretën të vendeve në parlamentin e ri. Kandidatët femra dhe aktorët e tjerë morën vetëm 19 përqind të mbulimi i fushatës në lajmet dhe programet e çështjeve aktuale në media të monitoruara nga ODIHR
Gratë ishin të nënpërfaqësuara gjatë administratës zgjedhore. Përkundër një kuadri të fuqishëm ligjor të vendosur për të ndaluar keqpërdorimin e burimeve administrative dhe minimizoni përparësinë e detyrës, ministrat vazhduan fushatën gjatë angazhimeve zyrtare.
Publiciteti që rezultoi i dha partisë në pushtet një avantazh të rëndësishëm. Sigurimi i pretenduar i stimujve dhe presioni mbi nëpunësit civilë ishin fusha shqetësuese. Në cilësinë e tij zyrtare, Presidenti bëri fushatë kundër partisë në pushtet.
Partitë politike, të cilat morën të paktën 1 përqind të votave në zgjedhjet e fundit parlamentare, morën financimin publik për fushatat e tyre.’- thuhet ndër të tjera në raport.
