Aktivizimi i Nenit 4 të Traktatit të NATO-s nga Polonia shënon një moment delikat në marrëdhëniet e sigurisë midis Aleancës Atlantike dhe Rusisë. Pasi disa dronë, hynë në hapësirën ajrore polake gjatë një sulmi masiv ajror ndaj objektivave në Ukrainë, qeveria polake zgjodhi të aktivizojë klauzolën që parashikon konsultime midis shteteve anëtare në rast të një kërcënimi për sigurinë kombëtare. Kryeministri Donald Tusk deklaroi se e kishte marrë këtë vendim së bashku me Presidentin Karol Naërocki, duke e quajtur episodin një “provokim në shkallë të plotë” dhe duke bërë thirrje për një përgjigje të koordinuar brenda Aleancës. Por çfarë ofron saktësisht ky nen dhe sa herë është aktivizuar në historinë e NATO-s?
Konsultimet emergjente
Neni 4 dhe lëvizja e Polonisë Neni 4 i Traktatit të Atlantikut të Veriut, i nënshkruar në vitin 1949, i lejon një vendi anëtar të kërkojë konsultime me aleatë të tjerë kur percepton një kërcënim për integritetin e tij territorial, pavarësinë politike ose sigurinë. Ndryshe nga Neni 5, i cili vendos një detyrim për mbrojtje kolektive në rast të një sulmi të armatosur ndaj njërit prej anëtarëve, Neni 4 nuk parashikon përgjigje automatike, por aktivizon dialogun e menjëhershëm midis partnerëve. Prandaj, është një mjet diplomatik, i përdorur për të shqyrtuar situatat potencialisht serioze përpara se ato të përshkallëzohen në konflikt.
Në rastin polak, vendimi u nxit nga rrëzimi i dronëve që dyshohet se shkelën hapësirën ajrore kombëtare, ndërsa fluturonin drejt objektivave në Ukrainë, si pjesë e një ofensive ruse në shkallë të gjerë. Varshava i interpretoi këto ngjarje si një përshkallëzim që justifikon përballje zyrtare brenda NATO-s.
“Ne po e trajtojmë situatën me seriozitetin më të madh”, tha Tusk, duke shtuar se qeveria polake po përgatitet për “disa skenarë”. Aktivizimi i Nenit 4 nuk sjell domosdoshmërisht pasoja të menjëhershme ushtarake, por shërben për të alarmuar Aleancën dhe për të sjellë një front të përbashkët në situata kritike, veçanërisht kur kufijtë e shteteve të NATO-s sfidohen edhe në mënyrë indirekte.
Përdoret herë pas here
Precedenti historik dhe frekuenca Neni 4 është përdorur vetëm me kursim gjatë gjithë historisë së Aleancës Atlantike, një dëshmi e natyrës së saj të jashtëzakonshme.
Thirrja e parë e tij daton që nga viti 2003, kur Turqia e aktivizoi atë në pritje të pushtimit amerikan të Irakut, e shqetësuar për pasojat e mundshme në territorin e saj. Turqia është gjithashtu vendi që e ka përdorur atë më shpesh, me të paktën pesë aktivizime formale, më së shumti në vitin 2012 dhe 2015 në përgjigje të kërcënimeve nga Siria dhe forcimit të Shtetit Islamik përgjatë kufijve të saj jugorë.
Në vitin 2014, disa shtete të Evropës Lindore, përfshirë Poloninë dhe vendet baltike , thirrën Nenin 4 pas aneksimit të Krimesë nga Rusia . Dy vjet më parë, në shkurt 2022, i njëjti nen u thirr përsëri pas fillimit të pushtimit të Ukrainës nga Rusia, një ngjarje që rriti shqetësimet për sigurinë në vendet më afër konfliktit. Në atë rast, konsultimet çuan në një forcim të mbrojtjes në krahun lindor të NATO-s, por nuk shkaktuan Nenin 5.
Në total, ka pasur tetë aktivizime të Nenit 4. Çdo herë, ka pasur më shumë rëndësi politike sesa operacionale. Ai shërben për të tërhequr një vijë të kuqe, për të rritur vëmendjen ndërkombëtare dhe për të fituar mbështetje nga aleatët, edhe nëse vetëm në aspektin e dukshmërisë diplomatike. Prandaj, lëvizja e Polonisë përshtatet në këtë strategji për të demonstruar vendosmëri dhe solidaritet transatlantik në një kohë kur tensionet midis Perëndimit dhe Rusisë mbeten të larta dhe potencialisht të paqëndrueshme.
