“The Book of Deer” është emri i dorëshkrimit të parë në historinë gaelike skoceze. Kjo vepër që daton në mesjetën e hershme, përbëhet nga një ungjill “xhepi” dhe është vetëm 157 mm x 108 mm i madh i shkruar në manastirin antik të Drerit, në verilindje të Skocisë. Vendndodhja e saktë gjeografike e të cilit mbeti për shekuj me radhë mister, deri më sot, kur pas vitesh kërkimesh një grup arkeologësh besojnë se kanë gjetur mbetjet.
Përveç një sërë dekorimesh të rafinuara, libri përmban pjesë më të vjetra (të konceptuara rreth shekullit 9-10) të shkruara në latinisht dhe irlandishten arkaike, ndërsa fragmentet gaelike skoceze ndoshta janë prodhuar midis shekujve 11 dhe 12 dhe janë vendosur në margjinat e dorëshkrimit origjinal. Pikërisht në këto shtesa është përqendruar prej kohësh vëmendja e studiuesve, jo vetëm për rëndësinë e tyre në rrafshin gjuhësor dhe letrar, por për shkak se ato përfshijnë informacione të çmuara për themelimin e manastirit të Drerit, duke regjistruar edhe dhënien e tokës në zonë. Janë të gjitha të dhëna shumë të dobishme për t’u përpjekur për të inkuadruar gjeografikisht manastirin e lashtë.
Hetimet arkeologjike të mbështetura nga një grup vullnetarësh dhe një nismë specifike “Book of Deer Project” filluan në vitin 2009. Gërmimet e fundit, në vitin 2022, u fokusuan në një zonë pranë rrënojave të abacisë cisterciane të Drerit, në rajonin Buchan (në pjesën veri-lindore të Skocisë), në të cilën besimtarët u zhvendosën në 1219 pasi braktisën manastirin e vjetër. Hulumtimi nga Alice Jaspars, një studiuese në Universitetin e Southampton, ka identifikuar vendndodhjen e supozuar të manastirit pranë fshatit Mintlaë, në Aberdeenshire. Gjatë punës, dolën gjetje të ndryshme (qeramika, fragmente qelqi dhe një majë shkruese) që datojnë në të njëjtën periudhë kur murgjit i shtuan dorëshkrimit pjesët galike.
Këto gjetje na bënë të besojmë se dikur në zonë ndodhej një kompleks manastiri. Hulumtimi i vitit 2022 përkoi gjithashtu me një ngjarje kurioze. Pikërisht në periudhën në të cilën arkeologët po bënin gjetjet e para, pas më shumë se një mijë vjetësh “Libri i Drerëve” u kthye në tokën skoceze, ndonëse përkohësisht. Që nga shekulli i 18-të, libri mbahej në Bibliotekën e Universitetit të Kembrixhit, përpara se të huazohej në Galerinë e Arteve të Aberdeen-it, ku u ekspozua për tre muaj. Ata që janë përgjegjës për gjetjet kanë njoftuar publikimin e rezultateve të plota të hulumtimit të tyre.
