Dom Lazër Shantoja, i lindur në Shkodër më 1892, ishte prift, publicist dhe përkthyes. Në një nga rrëfimet e tij, Dom Lazër Shantoja tregon për udhëtimin e tij në qytetin e Korçës. Ai shprehet se Korça ishte një nga vendet më të bukura në Shqipëri. Në rrëfimin e tij për Korçën ai tregon për klimën e këtij qyteti, ndërtesat, infrastrukturën dhe pastërtinë që e karakterizonte Korçën.
Gjatë rrëfimit të tij, Dom Lazër Shantoja tregon për takimin me një vajzë, ose “çupkë” siç e quan ai në dialektin korçar. Po ashtu, ai rrëfen se banorët e Korçës kishin mikpritje të ngrohtë dhe që karakterizoheshin nga civilizimi.
Në mbyllje të rrëfimit të tij për Korçën, Dom Lazër Shantoja e ka cilësuar këtë qytet si “vjolinë e bukur e Jugës”.
Ja çfarë thoshte Dom Lazër Shantoja për Korçën:
“Korça ishte qytet! Tekembramja nji qytet në Shqipnì! Shetitore të gjana, rruga e rrugica të drejta, shtëpija të bukura si vila, pomendore e lulishta. Nji pastërti të pakundshoqen në tanë Shqipnìn. Tepsì. Ajri i kulluet të prehte hundët dhe të freskonte mushknijtë. Më dukej se ishem në nji qytet t’Engadinës. Malet përreth cikalue me borë më kujtojshin pikturat e Segantinit. U enthuzjazmova për Korçë. Aty bâna edhe nji zbulim t’interesantshëm. Shkova nji ditë me pamun Motrat Stigmatine. Më përsillte nji çupkë korçare.
Më pyet: “A i keni motra?” “Jo, – i përgjegji, – nuk i kam motra, por kështu i quejmë na.” Më pyet prapë çupa e vogël, çiçeronka e ime: “Po prej nga jeni ju?” I përgjigjem: “Prej Shkodre!” E ajo me serjozitetin mâ të madh: “Eh! Prandaj nuk dini me folë shqip…!” Si mos me qeshë? Lotët me duelën prej gazit.
Kam bâmun disa vizita në Korçë. Ndër shtëpija kristjane e myslimane. Kam kaluemun aty disa orë të paharrueshme. Pritje e përzemërt, e qeshun, bisedime t’interesantshme, atmosferë elegance e qytetnimi. Djelm të rì qi kanë frekuentue universitete, zonjusha qi kanë krye konservatoriume të flasin mbi çashtjet mâ djegse të ditës, mbi problemet mâ t’interesantshme të jetës. Me nji zonjushë korçare nuk ke frikë se bân nji gaffe me folun, bje fjala, mbi kromatizmin e Debussy-it apo mbi librin e fundit të Daniel Rops-it. Janë “à la page”. Korça m’âsht pëlqye tepër.
Kam dalun prej Korçe tue bluemun nëpër mend lamshin e nji përralle të Hoffmann-it. Ai shkruen për nji shpirt qi rrinte ndryemun në nji vjolinë.
Korçë, vjolinë e bukur e Jugës, cili âsht shpirti i yt…?
Tiranë-Korçë, në ‘Tomori”, 29 mars 1941.
(Fotografia – Korçë 1905)
Dom Lazër Shantoja u përndoq nga sistemi i komunist, duke u akuzuar për tradhti, ndërsa urdhri për pushkatimin e tij u dha në vitin 1945, duke u ekzekutuar së bashku me Sulçe Begu (Bushati).
Vatikani e ka shpallur Dom Lazër Shantoja si Martirë, ndërsa historia e tij konsiderohet si një prej rasteve më të përgjakshme të krimeve të komunizmit./ Opinion.al E.Xh.
