Beogradi zyrtar prej vitesh mban lidhje me regjimet në Rusi, Kinë, Bjellorusi, Venezuelë dhe Iran, duke e nxitur Bashkimin Evropian (BE) ta kritikojë atë, por vetëm përmes deklaratave.
Të enjten, 21 gusht, arritën dy njoftime që e konfirmojnë këtë drejtim të politikës së jashtme të Serbisë.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, njoftoi fillimisht se së shpejti do të organizohet një takim i zyrtarëve të Serbisë dhe Rusisë “në nivelin më të lartë”, por nuk dha më shumë detaje.
Nëse takimi do të ndodhë, do të jetë i dyti i këtij lloji këtë vit, pas vizitës së Vuçiqit në Moskë në maj, e cila shkaktoi paralajmërime nga Brukseli.
Po atë ditë, kreu i shtetit serb bëri të ditur se kishte zhvilluar një bisedë telefonike me presidentin e Venezuelës, Nikolas Maduro, për të cilin BE-ja konsideron se nuk ka legjitimitetin e një presidenti të zgjedhur në mënyrë demokratike për shkak të parregullsive zgjedhore.
Vuçiq, megjithatë, e quajti atë “mik të madh” të Serbisë.
BE-ja nuk i është përgjigjur kërkesës së Radios Evropa e Lirë lidhur me njoftimin për takimin e zyrtarëve serbë dhe rusë, si dhe për bisedën telefonike të Vuçiqit me Maduron.
Fuqizimi i fuqive rajonale
Pozicioni që Serbia e Vuçiqit ka në hapësirën ndërkombëtare mund të kuptohet nëse analizohet nga perspektiva e parimeve kyç të politikës së jashtme të Rusisë dhe Kinës, të cilat përmblidhen me frazën: një botë multipolare.
Kështu vlerëson Eric Gordy, profesor i sociologjisë politike në Departamentin për Studime Sllave dhe të Evropës Lindore të Universitetit të Londrës.
“Kjo do të thotë se janë më të orientuar në forcimin e fuqive rajonale, sesa atyre globale. Synimi është të hollohet fuqia e shteteve më të forta ekonomike si SHBA-ja dhe shtetet evropiane. Këtë e kanë promovuar edhe Vuçiqi dhe partitë e djathta në Serbi, kur flasin për veten si përkrahës të sovranitetit”, vlerëson Gordi.
Në “përqafimin” e Rusisë
Pavarësisht thirrjeve nga Brukseli që të mos udhëtonte në Moskë, presidenti i Serbisë mori pjesë më 9 maj në shënimin e Ditës së Fitores ndaj fashizmit në Luftën e Dytë Botërore.
Kjo ishte vizita e parë e Vuçiqit në Rusi që kur ajo filloi pushtimin e Ukrainës në shkurt të vitit 2022. Sipas OKB-së, që nga ajo kohë numri i viktimave ka kaluar shifrën prej 12.000.
Përveç Vuçiqit, nga zyrtarët evropianë në paradën e Moskës ishin vetëm kryeministri prorus i Sllovakisë, Robert Fico, dhe presidenti i Bjellorusisë, Aleksandar Lukashenko.
Vuçiqi u takua edhe me presidentin e Rusisë, Vladimir Putin, dhe e falënderoi për “mbështetjen e madhe” ndaj politikës së Beogradit zyrtar për Kosovën.
Rusia është ndër vendet që nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës të shpallur më 2008.
BE-ja, pas vizitës së Vuçiqit në Moskë, deklaroi se “shpreh keqardhje të thellë” për udhëtimin e udhëheqjes serbe në Rusi dhe se Serbia duhet ta “bindë” Brukselin për “orientimin e saj strategjik drejt BE-së”.
Që nga maji, nga Moska kanë ardhur mesazhe të paqarta për Beogradin – nga kritikat për pretendimet se armët e prodhuara në Serbi përfundojnë në Ukrainë, e deri te mesazhe mbështetjeje për shtypjen e “revolucioneve me ngjyra”, siç i quajnë autoritetet serbe dhe ruse protestat antiqeveritare që po zgjasin prej nëntë muajsh.
Edhe pse Serbia në OKB ka dënuar disa herë pushtimin rus dhe ka mbështetur integritetin territorial të Ukrainës, përfshirë edhe territoret e pushtuara, ajo mbetet një nga të paktat shtete evropiane që nuk i është bashkuar sanksioneve perëndimore kundër zyrtarëve të Kremlinit.
“Miqësi prej çeliku”
“Miqësi prej çeliku” është shprehja që shpesh përdorin zyrtarët serbë për të përshkruar marrëdhëniet me Republikën Popullore të Kinës.
Presidenti Vuçiq e quan homologun e tij kinez, Xi Jinping, “mik të madh dhe vëlla”.
Në fund të korrikut, Vuçiq njoftoi se më 3 shtator do të takohet me presidentin kinez në Pekin.
Takimi i mëparshëm mes tyre u zhvillua në maj në Moskë, gjatë paradës së Ditës së Fitores.
Xi Jinping vizitoi për herë të fundit Beogradin në maj 2024, ku u prit nga mijëra qytetarë me flamuj të Serbisë dhe Kinës.
Marrëdhëniet mes dy shteteve shihen në shumë projekte infrastrukturore të kompanive kineze në Serbi, përfshirë edhe rindërtimin e hekurudhës Beograd-Budapest, e cili pati pasojë tragjike vdekjen e 16 personave pas shembjes së një pjese të çatisë së Stacionit Hekurudhor në Novi Sad.
Për shkak të intensifikimit të bashkëpunimit politik dhe ekonomik me Kinën, Beogradi zyrtar është kritikuar dhe paralajmëruar disa herë nga SHBA-ja dhe BE-ja, ku Serbia synon anëtarësimin.
Përkrah autokratëve në Venezuelë dhe Bjellorusi
“Pse të mos shkoj në Venezuelë? Serbia nuk është vend që merr urdhra nga jashtë”, ishte përgjigjja e kryetares së Kuvendit të Serbisë, Ana Bërnabiq, më 15 janar, kur u pyet nga REL-i për praninë e saj në inaugurimin e Nikolas Maduros në Karakas disa ditë më herët.
Komisioni Evropian deklaroi se Serbia duhet të përmbahet nga veprimet që bien ndesh me politikën e jashtme të BE-së.
SHBA-ja ka vendosur sanksione ndaj Venezuelës që nga viti 2006, të cilat u zgjeruan në janar 2024.
Maduro akuzohet nga Uashingtoni për korrupsion, trafik droge dhe shkelje të demokracisë e të drejtave të njeriut.
Ai shpalli fitore në zgjedhjet presidenciale të korrikut 2024, të cilat opozita i konsideroi të manipuluara, duke organizuar protesta masive në të gjithë vendin.
Mes pak zyrtarëve botërorë që e uruan Maduron për mandatin e tretë ishte edhe presidenti Vuçiq.
Njëjtë, kur presidenti autoritar i Bjellorusisë, Aleksandar Lukashenko, shpalli mandatin e tij të shtatë në fillim të vitit 2025 – zgjedhje të cilat Perëndimi i konsideroi të manipuluara – një nga urimet e para iu dërgua nga Beogradi.
Ish-zëvendëskryeministri Aleksandar Vulin, i njohur për lidhjet e ngushta me Kremlinin dhe Minskun, e uroi Lukashenkon si “mik të Serbisë”.
Bjellorusia është nën sanksione të BE-së për rolin e saj në pushtimin rus të Ukrainës. Serbia iu bashkua atyre sanksioneve vetëm pjesërisht.
Roli i armëve
Erik Gordi thekson se do të ishte e pasaktë të thuhet se Serbia kultivon domosdoshmërisht afërsi me regjime autokratike.
“Sërish, niveli i interesit lidhet më shumë me arsyet ekonomike. Fitime të mëdha vijnë nga shitja e armëve dhe armatimit anembanë botës, kryesisht tek vendet që dikur ishin klientë të Jugosllavisë”, thotë Gordi.
Pas nisjes së konfliktit Izrael-Iran, më 23 qershor Vuçiq deklaroi se Serbia ka pezulluar eksportin e armëve.
Që nga viti 2022, të dhënat zyrtare mbi eksportin e armëve nga Serbia nuk janë publikuar, megjithëse ligji e parashikon.
Në fund të qershorit, Shërbimi i Inteligjencës së Jashtme i Rusisë akuzoi Serbinë se municionet e saj po përfundonin përmes vendeve të NATO-s në Ukrainë. Beogradi e mohoi disa herë, duke thënë se nuk ka kontroll mbi destinacionin final pas shitjes së armëve në vende të treta.
Kjo çështje i vuri në qendër të vëmendjes edhe marrëdhëniet e Serbisë me Iranin.
Edhe pse Beogradi zyrtar ka pretenduar neutralitet në konfliktin Izrael-Iran, të dhënat tregtare tregojnë një prirje më të madhe drejt Tel Avivit.
Sërish, Serbia disa herë nuk u përshtat me vendimet e BE-së për sanksione ndaj Iranit, si për aktivitetet bërthamore ashtu edhe për shkelje të të drejtave të njeriut.
Pse mungon BE-ja?
Erik Gordi e lidh këtë me projektin e nxjerrjes së litiumit “Jadar” nga kompania australiane “Rio Tinto”, që ka shkaktuar protesta të mëdha në Serbi.
Sipas tij, ky projekt nuk mund të realizohet në Evropë për shkak të standardeve mjedisore dhe rezistencës publike, prandaj BE-ja shpesh “mbyll njërin sy” ndaj shkeljeve të standardeve demokratike nga Vuçiqi.
Komisioni Evropian, më 4 qershor 2025, e përfshiu projektin “Jadar” mes 13 projekteve strategjike me lëndë të para kritike, pavarësisht pasigurisë për vazhdimin e tij.
Analiza e Fondit ISAC tregon se përputhshmëria e Serbisë me deklaratat e politikës së jashtme të BE-së ishte 59% në vitin 2024 – më shumë se një vit më parë, por sërish më e ulëta mes vendeve kandidate në Ballkanin Perëndimor.
Megjithatë, kontaktet me disa regjime të kritikuara nuk i kanë kushtuar Serbisë, të paktën deri më tani, me trysni serioze nga BE-ja./rel
