Teodor Keko, njeriu qe e donte aq shume jeten…

Nga Blendi Fevziu –
Duke i rënë borisë dhe duke u shtyrë pak nga pak përpara me makinë në një ndër rrugët më të populluara të Tiranës, ai segment që njihet si Unaza e Re, vura re fare rastësisht pllakën që mbante emrin e saj. Quhej “Rruga Teodor Keko”. Si kishte mbërritur këtu miku im i vjetër, gazetari i mprehtë dhe qytetari par ekseloncë, që më shumë se gjithçka ish dashuruar me qendrën e Tiranës?! Kush e kish vendosur në këtë kufi ndarës, ku qyteti i linte vendin fshatit dhe ku ai nuk do kishte kaluar pa ironi?! Kush e kish zgjedhur si pajtimtar të dy koncepteve, atë njeri që më shumë se kushdo tjetër do të kish merituar një nga rrugët më qëndrore të qytetit?! Pastaj befas, ndërsa kisha hyrë në rrugët e qendrës u kujtova se e gjitha kjo kishte pak ose aspak rëndësi. Ai ishte aty, në një nga rrugët më të rrahura të Tiranës e Durrësit, duke vëzhguar me qetësi miqtë e vjetër që shkonin e vinin duke e përshëndetur pllakën e mermertë që qe vendosur diku në mur!
Kur njeriu nuk është më, kur ai është larguar nga kjo jetë duke lënë vetëm kujtimin e tij, nuk e di pse gjithnjë një brejtje nuk të ndahet sa herë e sjell ndërmend. Pse nuk ndejta më shumë me të, pse nuk e takova më shpesh, pse nuk folëm për ato që doja t’i thoja, ose nuk pata kohë ta bëja këtë?! Justifikimi nuk ka asnjëherë vlerë dhe faji mbetet po kaq jetim. Sa herë sjell ndërmend Teodor Kekon, dhimbja bëhet edhe më e thellë. Jo se nuk kam ndenjur pranë tij, jo se ai nuk ka qenë një pjesë e rëndësishme e rritjes sime profesionale apo një mik i mirë. Por për një arsye edhe më të thjeshtë: Ai ishte pinjolli i fundit i një lloj qytetarie në zhdukje tashmë; modeli i fundit i qytetarit par ekselancë, që Tirana e viteve ’80 – të i la trashëgim Tiranës së pluralizmit, asaj të viteve ’90 – të. Ose më mirë të thuhet, ishte qytetari i fundit që refuzonte të modelohej sipas modelit të ri, që e ruante me fanatizëm prerjen e tij të vjetër dhe ishte krenar për këtë. Modelin e njeriut “të shoqërisë”, me një jetë kolektive ku hynin e dilnin shokë, miq, të njohur të rastësishëm, bare, kafene, biseda për futbollin dhe seksin, për vajzat e bukura dhe librat dhe ku marrëdhëniet ndërtoheshin mbi njohjen e nderin dhe jo mbi interesin. Ishte produkti i një kohe të vështirë, që kishte stimuluar pa dashur plot virtyte të mira, që nuk gjenden më lehtësisht në këtë shoqëri. Ishte nga ata njerëz që e gjeje gjithnjë të rrethuar nga të tjerë dhe që nuk përtonte kurrë të hynte në çdo lloj aventure për të ndihmuar dikë. Tashmë, sa herë sjell ndërmend Tiranën e asaj kohe’ sa herë dua të rikthej atë model që s’ekziston më, Dori, është i vetmi që sjell ndërmend…
Jeta e tij kishte qenë po ashtu një përzjerje e të mundurës me të pamundurën. Kishte lindur në një familje tipike intelektuale të Tiranës, një ndër ato më përfaqësueset e shoqërisë shqiptare të kohës. Djali i Endri dhe Xhanfize Kekos, dy regjisorë të njohur, dukej se ai ishte më pak i prirur për të vijuar rrugën e tyre. Një adoleshent dhe i ri i zhurmshëm, herë herë problematik (brenda kufijve të normales), ai meritonte me gjithë mend etiketimin e njohur të atyre viteve: Garip. Ishte një garip i vërtetë, i apasionuar pas futbollit, shoqërisë dhe që dinte ta shijonte jetën me gjithë kufizimet e saj. Bashkëmoshatarat e kujtojnë gjithnjë të zhurmshëm, herë i ulur në vitrinat e Kafe Florës, herë në lojrat problematike të bixhozit, herë në zboret e gjata, ku oficerët e ndëshkonin gjithnjë. Ishte një tip ndryshe nga modeli që promovonte koha. Nuk ju ngjante të rinjve që angazhoheshin me Organizatën e Rinisë, tallej me zboret e aksionet dhe pak gjëra i merrte seriozisht.
Në mbarim të shkollës së mesme hyri në punë në Kombinatin e Autotraktorëve dhe në pak kohë arriti të ishte një axhustator me kategori. Një mjeshtër, siç quheshin atëherë, por kjo nuk do të ishte rruga e jetës së tij. Djali i ri dhe i zhurmshëm i Tiranës do të mbaronte edhe studimet e larta për letërsi dhe do të vijonte punë në Lidhjen e Shkrimtarëve. Në atë vend do të fillonte të kuptonte realisht absurditetin e regjimit dhe do të fillonte realisht të fliste kundër tij.
E njoha nga afër pikërisht në ato kohë, në vjeshtën e 1990, kur në Konferencën e Talenteve të reja në Korçë kishte vendosur të fliste hapur kundër regjimit. E dinte padyshim se ç‘mund t’i ndodhte nga një vendim i tillë, por nuk duket se u tremb. U ul tek një llustraxhi dhe duke ndjekur ritin e tij monoton, na u drejtua pa shumë komplekse. “Nuk dihet ç‘ndodh, njeriu duhet të jetë së paku me këpucë të lyera, është respekt për veten”!
Qëndrimi i tij atje ishte dinjitoz. Mbrojti me forcë Kadarene e larguar, foli kundër dënimit të shkrimtarëve dhe lëshoi frazën e famshme: nuk bëhet art me 200 gr mish në javë. Nuk e di pse një regjim kriminal dhe të egër si ai komunist, batutat e lodhnin dhe e bënim më qesharak se çdo gjë tjetër. Dhe Dori kishte ditur të godiste pikërisht më këtë armë.
Më pas u bashkuam në numrin e parë të Rilindjes Demokratike. Ai ishte një gazetar i njohur, me një stil therës dhe padyshim me një përshkrim për t’u admiruar. Shumë prej reportazheve të tij kujtohen ende. Me një ndjenjë të thellë qytetarie, me një përgjegjshmëri që dukej sikur atij i mungonte herë herë, por që e kishte thellë brenda tij. Ka qenë shumë herë një model për ne dhe sot, shumë vite më vonë, ndihem mirë, për të mos thënë i lumtur që kam punuar me të.
Më 1991 u përfshi në politikë. Po kaq thjeshtë dhe po kaq natyrshëm sa me çdo gjë tjetër në jetë. U zgjodh plot entusiazëm deputet i PD – së në Kombinat dhe pak të tjerë patën stilin e tij të fushatës. Një stil thuajse pa stil, pa teatralitet dhe me natyrshmërinë që shumë të tjerëve do t’i vinte disa vite më vonë. Në dhjetor të 1991, kur Qeveria e Stabilitetit ra dhe vendi po zhytej në kaos, shkoi në kinemanë e kombinatit të takonte dhe sqaronte zgjedhësit e tij. Në rreshtin e parë, 4 – 5 vetë hapën xhupat dhe i treguan automatikët e pistoletat:
– T’i biem, e pyetën gjithë vrull?
Nuk e shpjeguan as kujt do t’i binin, as pse. Padyshim që kishin parasysh komunizmin, po zoti e dinte se ç‘përfaqësonte ai për ta. Por Dori nuk i pyeti, as u alarmua. Ju tha thjeshtë:
– Prisni dhe pak!
Nuk ju tha as sa, as për çfarë! Ishte një dialog absurd në thelbin e tij, por që padyshim shmangu një katastrofë. Vështire që dikush tjetër mund ta njihte më mirë se sa ai psikologjinë dhe stilin e tyre dhe dinte t’i menaxhonte po kaq mjeshtërisht.
Në nëntor të 1991, një grup studentësh problematikë kishin mbërritur në zyrën e Pashkos, në atë kohë Zëvendëskryeministër. Të shtyrë nga struktura brenda PD, pjesë e luftës së brendshme, kërkonin diçka që nuk e zgjidhte dot askush: Drita, disko për argëtim, bibliotekë brenda një muaji, ngrohje në dhoma po kaq shpejt dhe të drejtën për të ndarë vetë fondet e tyre. Ishte një dimër i ashpër, ndoshta më i ashpri që Shqipëria ka kaluar ndonjëherë. Prej 3 orësh tentonin të bisedonim me të seriozisht. Një moment Dori u shfaq në derë. Me autoritetin e deputetit dhe me stilin e tij fshikullues:
– Çfarë doni, tha? Të bjerë qeveria? Mirë, kjo do iki, po do vij unë dhe do jem më i keq se ky. Do t’ju përzë të gjithëve, marsh andej nga keni ardhur.
U befasuan, ngrinë, u trembën. Ngrefja e deriatëhershme mori fund dhe filluan të justifikohen me frikë.
Në ato kohëra u bë këshilltar i jashtëm politik i Pashkos. Krijuan një dyshe që vështirë se do të harrohet kollaj. Një libër i tërë nuk do ta mjaftonte për bëmat e tyre, histori sa tragjike aq edhe qesharake. Po jeta e tij ishte e gjitha e tillë. Një jetë e lirë, pa kufizime, me një lloj gjenialiteti që ju mungon shumë të tjerëve, por edhe me një thjeshtësi që të impresionon.
Jam i bindur se brenda vetes shumë vetë e kanë pasur zili për jetën që bënte. Për lirinë e jashtëzakonshme që kishte mbi të gjitha në shpirt. Nuk kishte kurrë kufij dhe limite. As orare. Ishte një njeri i lirë, krejt i lirë dhe ky ishte dimensioni më i madh i tij. I kishte ndjekur të gjitha etapat, nga koleksionet e pullave dhe kopacave deri tek pëllumbat. Kishte ngelur tek tregimet e tij të mrekullueshme dhe shakatë që tregoheshin kudo. Më dukej se për asnjë tjetër nuk shkonte më mirë ajo shprehja e një filmi të Zhan Pol Belmondos: “Herën e fundit që doli nga shtëpia, u kthye pas pesë vjetësh”. Me Dorin mund të ndodhte edhe kështu, pavarësisht se asnjëherë në këto përmasa. Një ditë, ndërsa ecte në trotuar dikush, një tregtar i ri që ja njihte sensin e humorit i drejtoi një pyetje në formë sfide: Për sa shitet ky Keko? Biznesmeni i ri nuk e dinte se do të merrte një përgjigje të pabesueshme nga Dori:
– Teodor Keko as shitet as blihet, vetëm sponsorizohet.
Vështirë të gjesh një njeri që të kishte mishëruar në një edhe gazetarin pa kompromis, edhe politikanin e mprehtë, edhe shkrimtarin e talentuar, edhe rrugaçin më problematik të lagjes, edhe njeriun e kulturuar po aq sa pijanecin e thjeshtë. Një gjenialitet i vërtetë që asnjëherë nuk mund të përsëritet më. Bohemi fundit i këtij qyteti, i tha Edi Rama, ndërsa trupi i tij nisej drejt Sharrës në gushtin e vitit 2002. Ndoshta edhe kështu. Njeri optimist dhe i pandreqshëm. Dashnor i madh i jetës dhe njeriu padyshim më pasionant një kam njohur. Një ditë më ndali në rrugë dhe duke hapur me butësi derën e makinës para Kafe Europës, në qendër të Tiranës, m’u drejtua po me atë përkëdhelje që i pëlqente: “Hidhe Dorin e vogël si një qenush deri tek cepi”. M’u deshën pesë minuta për të kuptuar që cepi për ku Dori ishte nisur qe Golemi i Kavajës. Nuk përtonte kurrë dhe mjaftonte një ftesë miqsh që të nisej për kudo që të ishte, qoftë edhe në fund të botës.
Kur mësoi për sëmundjen nuk pati asnjë lloj alarmi. Ku shkoi më gjeti kjo dreq, më tha në të vetmin moment të dobësisë, pastaj, si për t’u kthyer në fushën e vetme ku ndihej mirë pyeti me shaka Drejtorin e një Banke: Do të më japësh një kredi 25 vjeçare? Kishte edhe më pak se një vit jetë.
E kam të vështirë ta harroj momentin e vdekjes së tij. Edhe pse pak nga pak, ditë pas dite po mësoheshim me të. Gjëja e parë që më shkoi ndër mend sapo një mik i përbashkët më njoftoi se Teodor Keko kishte vdekur ishte pyetja e thjeshtë dhe tronditëse njëherësh: Si ndodhi, ku? I befasuar nga lajmi që sidoqoftë e prisja, por që brenda vetes nuk besoja se do ta merrja një ditë, kisha harruar t’i bëja qoftë edhe këtë pyetje të thjeshtë. Ishte një ditë e nxehtë gushti dhe duke menduar të njoftoja sa më shpejt departamentin e lajmeve, tentova të gjej disa hollësi më shumë. Mes fjalëve të trishta dhe dhimbjes të pothuaj të gjithë atyre që telefonova, mësova se kishte vdekur jo në Hollandë, ku unë besoja se gjendej ende, por në Selanik. Kishte fluturuar atë mëngjes nga Amsterdami për në qytetin e bukur grek dhe nuk e di se si, përpara se të nisej për hotel e më pas në spital, kishte ndaluar bashkë me një mik shqiptar që kishte dalë ta priste, në një kafene. Kishte vdekur atje, dhe me mijëra herë u përpoqa ta sillja në mend ashtu siç isha mësuar ta shihja tek Kafe Europa, I ulur mbi një nga stolat e gjatë të banakut, duke rrëkëllyer ndonjë gotë të madhe me birrë dhe duke përshëndetur të gjithë ata që hynin e dilnin me nge apo nxitim. E si mund të vdiste ndryshe ai, ngushëllova veten duke ndjerë edhe një lloj çlirimi që nuk kishte dhënë shpirt në ndonjë shtrat të bardhë dhe monoton spitali, i shtrirë, i dobësuar apo me mendje të turbulluar. Kishte vdekur ashtu siç duhej ta kishte menduar edhe vetë, duke shkruar një epilog po aq të denjë dhe po aq besnik, për atë jetë thuajse fantastike.
Një ditë përpara se të vdiste, një mëngjes të hëne mora në celular një mesazh të thjeshtë : «Dor Keko. Më telefono në këtë numër”. Ishte një numër me 31 që më pas mësova se i përkiste Hollandës. Më tha se mërzitej atje dhe se tani po bënte përpjekjet e fundit për një mjekim. Ndihej mirë dhe folëm pak kohë për librin e tij të ri, “Hollësira Fatale”. Kam një më të mirë, më tha, dhe pa e ndërprerë asnjë moment humorin më kërkoi të falenderoja dy – tre vetë që e kishin ndihmuar. Mu duk në formë dhe më tha edhe një herë se i mungonte një kafe e vërtetë, një kafene si ato të tregimeve që kishte shkruar. Isha i bindur se do ta gjente, por nuk më shkonte në mend se me të arritur atje, në kafen e parë ballkanase që i ngjante aq shumë kafeneve të prozës së tij, do të ikte. Do të ikte përgjithnjë, duke lënë pas po atë shije të mrekullueshme të një njeriu që nuk e pashë kurrë të mërzitur nga jeta.
Blendi Fevziu