Në tesktet e fundit shkollore në Serbi janë shtuar ato për luftërat e viteve 1990. Por ajo është “përdorur në mënyrën më të gabuar të mundshme”, thonë ekspertët. DW hulumtoi se çfarë po mësohet për Srebrenicën.
Më shumë se 8,000 burra dhe djem boshnjakë u vranë nga Ushtria e Republikës Srpska në Srebrenicë të Bosnjë-Hercegovinës në korrik të vitit 1995, sipas të dhënave zyrtare nga Gjykata Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë, e njohur më mirë si Tribunali i Hagës.
Autoritetet serbe e kundërshtojnë fuqimisht përcaktimin e këtij krimi si gjenocid dhe e mohojnë atë në mënyrë të qartë. Deutsche Welle hetoi se si interpretohet historia në një atmosferë të tillë politike dhe nëse dhe si paraqitet Srebrenica në tekstet shkollore të historisë në Serbi.
Çfarë shkruhet në librat e historisë?
Ndryshe nga vitet e kaluara, kur Srebrenica përmendej “më shpesh në renditjen e krimeve të palëve të ndryshme, pothuajse pa shpjegim”, situata është disi e ndryshme sot, shpjegon historiania dhe profesoresha universitare Dubravka Stojanoviç për DW.
Ajo thotë se në gjeneratën e fundit të teksteve shkollore të botuara, hapësira e kushtuar luftërave të viteve 1990 është rritur, por se është “përdorur në mënyrën më të gabuar të mundshme”.
Stojanoviç thekson se, përveç një libri shkollor që citon vendimet e gjykatave në Hagë pa koment, në libra të tjerë shkollorë autorët kanë hyrë në një debat me gjykatat, të cilat janë themeluar nga Kombet e Bashkuara (OKB). “Qëllimi kryesor i këtyre argumenteve është mohimi i gjenocidit ose relativizimi i plotë i asaj që ndodhi në Srebrenicë. Kjo bëhet duke deklaruar në një libër shkollor se ishin burra të kapur që u qëlluan, por edhe se një numër i tyre vdiqën në luftime, gjë që humbet karakterin e një krimi masiv dhe sistematik të kryer me qëllim vrasjen e të gjithë banorëve meshkuj”, shpjegon profesoresha në Fakultetin e Filozofisë në Beograd.
“Në një libër tjetër”, shpjegon ajo më tej, “thuhet se u mundësua transporti i grave dhe fëmijëve, gjë që pothuajse duket si një veprim humanitar, jo si një akt spastrimi etnik”.
Ajo gjithashtu thekson se krimi në atë libër justifikohet nga fakti se Srebrenica nuk ishte një zonë e demilitarizuar e OKB-së, siç ishte planifikuar, “sikur kjo të mund të justifikonte vrasjen e kaq shumë banorëve”.
Ajo vëren se një nga tekstet shkollore hyn gjithashtu në një debat rreth numrit të viktimave, duke deklaruar se “historianët nuk pajtohen me numrat, se ato janë të ekzagjeruara ose edhe se gjykata nuk i ka përcaktuar ato me saktësi, dhe nuk thotë se ende gjenden varre masive”.
“Gjithashtu hyn në një debat me vendimet e gjykatës dhe deklaron se ende ka debate rreth klasifikimit të këtij krimi. Thuhet se ‘shumica e ekspertëve ligjorë serbë mendojnë se Tribunali i Hagës është i anshëm’, gjë që e delegjitimon dhe e nënvlerëson drejtpërdrejt atë”.
“Kjo tregon politikën e edukimit të shtetit rreth krimeve të luftës”.
Mohimi i gjenocidit
Studiues të tjerë kanë arritur në përfundime të ngjashme duke analizuar librat e historisë në dispozicion. Një analizë nga Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut (YIHR), mbi mënyrën se si tekstet shkollore të historisë në Serbi i përshkruajnë luftërat e viteve 1990, tregon se 15 nga 16 tekstet shkollore të analizuara për shkollat fillore dhe të mesme përmendin Srebrenicën, “por në një mënyrë të tillë që të krijojnë një kontekst në të cilin gjenocidi justifikohet”, shpjegon për DW Marko Milosavljeviq nga YIHR.
Ai vlerëson se kjo është një formë e “mohimit institucional”, e cila është në përputhje me gjetjet e tyre mbi mohimin e gjenocidit. Këtë mohim e kanë bërë edhe përfaqësuesit e qeverisë të paktën 40 herë gjatë vitit të kaluar.
“Kjo tregon politikën e shtetit për edukimin rreth luftës dhe krimeve të luftës, ku përcaktimi i vazhdueshëm i viktimave sipas numrave dhe identitetit i nënçmon ato”.
Historiania Stojanoviç pajtohet me këto pohime. Ajo thotë se ky interpretim historik në Serbi “mohon drejtpërdrejt natyrën gjenocidale të këtij krimi, si dhe vendimet e gjykatave të vetme ndërkombëtare përkatëse, gjë që krijon më tej përshtypjen se bashkësia ndërkombëtare është në një lloj komploti kundër serbëve dhe se serbët po akuzohen pa bazë”.
“Kjo forcon përshtypjen e cenueshmërisë, por krijon edhe një bazë psikologjike për sjellje të reja agresive”, thotë ajo.
Mosmarrëveshje brenda profesionit
Përveç teksteve shkollore që e paraqesin Srebrenicën në mënyra të ndryshme, mosmarrëveshjet rreth asaj nëse dhe si duhet t’u mësohen fëmijëve ngjarje të tilla ekzistojnë edhe midis mësuesve të historisë.
Sipas mendimit të disa prej tyre, nuk ka kaluar kohë e mjaftueshme që njohuritë të konsolidohen në komunitetin profesional, dhe të dhënat nga vendimet nuk janë të mjaftueshme për ta konsideruar diçka si të vërtetë shkencore.
“Metodologjikisht, nuk është histori, nuk ka kaluar kohë e mjaftueshme dhe nuk kemi arkiva. Quhet ritregim i ngjarjeve të fundit, për të cilat askush nuk është ekspert, sepse nuk është vërtetuar. Keni deklarata dëshmitarësh, vendime, kujtime të pjesëmarrësve të ndryshëm në ato ngjarje, por kjo nuk është e mjaftueshme për shkencën. Do të ishte budallallëk t’u mësoja diçka studentëve, dhe unë nuk di më shumë për këtë lëndë sesa ata”, tha për DW Marko Pishtalo, profesor historie në Gjimnazin e Pestë të Beogradit. “Unë i referohem burimeve historike dhe letërsisë për gjithçka që u mësoj gjatë vitit, dhe këtu nuk kam asnjë burim të vlefshëm”, thotë ai.
Kush shkruan historinë?
Historiani Pishtalo i ka inat kolegët e tij në Serbi, të cilët pranojnë të shkruajnë tekste shkollore për “gjërat e djeshme”, sepse në një situatë kur një ngjarje nuk ka kaluar as pesëdhjetë vjet, shkrimi “del i anshëm, partiak dhe i kontrolluar politikisht”.
“Me një fjalë”, thotë Pishtalo, “këtu ka më pak shkencë. Tekstet shkollore shkruhen, por ato nuk përpunohen siç kërkojnë shkenca dhe historia. Përkundrazi anojnë në ndonjë anë. Qëllimi i mësimeve është të tregojnë se çfarë është historia, sa kohë duhet të kalojë dhe cila është baza për shkrim, ndryshe gjithçka vërtet zbret në klishenë se historia shkruhet nga fituesit”.
Dhe ndërsa presim që botuesit të bien dakord për pjesë të caktuara të materialit, nxënësit po largohen nga shkolla me shumë pak njohuri rreth luftërave të viteve 1990.
Hulumtimi i YIHR-së mbi qëndrimet e të rinjve mbi këto tema tregon se njohuritë e të anketuarve, sipas vlerësimit të tyre personal, janë “shumë modeste” dhe se ata kanë më shumë njohuri rreth ngjarjeve në të cilat serbët ishin viktima.
Nga 910 të anketuar, numri më i madh i tyre i rendit Operacionet “Oluja” dhe “Bljesak” (në Kroaci) si krimin më të madh të kryer në territorin e ish-Jugosllavisë. Nga ana tjetër, 38 përqind e renditën vrasjen e boshnjakëve në Srebrenicë si gjenocid, ndërsa 34 përqind nuk dinin si të përgjigjen.
Çfarë mendojnë të rinjtë?
Marko Milosavljeviç nga YIHR thotë se 30 vjet pas një ngjarje kaq e rëndësishme, nga pikëpamja morale, është “tepër vonë për ta diskutuar atë”. Ai na kujton se këtë vit u botua në Serbi studimi i parë historiografik mbi Srebrenicën, i shkruar nga Dragan Popoviç, të cilin ai e konsideron një konfirmim tjetër të qëndrimit të tij.
“Ky libër priti 30 vjet, por nuk bazohet vetëm në vendimet e Tribunalit të Hagës. Ai i referohet edhe botimeve që analizojnë jo vetëm gjenocidin kundër boshnjakëve në Srebrenicë, por edhe krimet e luftës të Ushtrisë së Bosnjë-Hercegovinës të komanduar nga Naser Oriq në rajonin e mesëm të Podrinjës”, shpjegon Milosavljeviç për DW.
Shteti është përgjegjës për përmbajtje kaq të paqëndrueshme në tekstet shkollore, sipas historianit Stojanovië. “Sektori joqeveritar ka bërë gjithçka që mundi. Është e nevojshme që shteti të pranojë vendimet e gjykatave ndërkombëtare dhe të edukojë shoqërinë rreth natyrës së keqe të nacionalizmit. Por nuk mund ta presim këtë sepse kemi të njëjtat autoritete që kishim në vitet 1990”, përfundoi Stojanoviq për DW. DW
