Në Shqipëri riaktivizimi i industrisë ushtarake shihet nga autoritetet zyrtare në funksion të ndryshimeve në mjedisin e sigurisë në botë. Pushtimi i Ukrainës 3 vjet më parë nga Rusia, solli një këndvështrim të ri sipas tyre, mbi politikat e mbrojtjes të vendeve të NATO-s. Shqipëria trashëgoi nga regjimi komunist një sasi të konsiderueshme armësh dhe municionesh për të cilat u deshën shumë vite që të asgjësohen, ndërsa uzinat e prodhimit të tyre pushuan se ekzistuari pas viteve 90’. Zyrtarët thonë se rijetësimi i kësaj industrie do të sjellë fillimisht plotësimin e nevojave të ushtrisë shqiptare me armë dhe municion dhe në një fazë të dytë eksportin e tyre.
Rijetësimi i industrisë ushtarake, u përkufizua nga Kryeminstri Edi Rama, në krah të komisionerit për zgjerimin në BE, në shkurt të vitit 2024 pas vizitës së presidentit të Ukrainës, Volodimir Zelenski në Tiranë. Disa muaj më vonë qeveria dhe parlamenti miratuan kornizën ligjore për ushtrimin e aktivitetit të prodhimit të industrisë ushtarake, për nevoja të forcave të armatosura, në mbështetje të Aleancës, por edhe për qëllime fitimi në të ardhmen, siç argumentojnë autoritetet zyrtare. Drejtori i Agjencisë së Industrisë së Mbrojtjes i tha Zërit të Amerikës se nevojat e forcave të armatosura janë kryesisht për armatime dhe municione ndërsa tregon se përse po ndodh tani ky proces.
“Ka ndryshuar edhe mjedisi gjeostrategjik, kërkohen më shumë rezerva. Ka më shumë operacione të Aleancës në mbështetje të misionit të saj, por dhe qasja e qeverisë ka ndryshuar sepse jemi të orientuar tashmë drejt minimizimit të shpenzimeve të mbrojtjes. Pra duke qenë se po shpenzojmë më shumë për mbrojtjen, le të kontribuojmë në uljen e shpenzimeve të mbrojtjes”- thotë Dorian Tola drejtor i Agjencisë së Industrisë së Mbrojtjes.
Industria ushtarake deri në vitin 1990 bazohej në tre uzina, në kombinatin mekanik të Policanit që prodhonte municione, dhe Uzinën e Gramshit dhe Mjekësit që prodhonin përkatësisht armë dhe lëndë plasëse. Gjatë regjimit komunist, militarizimi ishte prioritet i udhëheqjes së asaj kohe.
Sasia e municioneve dhe armatimeve sipas ekspertëve arriti shifra të larta për një vend të vogël si Shqipëria, dhe në vitet 90’ pas rënies së këtij regjimi vetëm municione përllogariteshin afro 298 mijë ton. Dhe pikërisht në këtë kohë edhe me rolin e ri të ushtrisë shqiptare pas transformimeve demokratike dhe angazhimin e saj me anëtarësimin në NATO, kjo industri pushoi së funksionuari. Asgjësimi i armëve dhe muncioneve tani ishte fokusi kryesor. Demontimi ka nisur në vitet 2000, por sipas zyrtarëve, ky proces u fut në korniza të plota ligjore në vitin 2009, një vit pasi në një fabrikë të çmontimit të municioneve në fshatin Gërdec, 16 km larg kryeqytetit nga një shpërthim humbën jetën 26 qytetarë dhe qindra të tjerë u plagosën.
“Nga viti 2009 -2019, që konsiderohet si fundi masiv i asgjësimit, sasia totale e asgjësuar me të tre llojet e procesit, pra demontim industrial, në poligone dhe shitje, ka qenë rreth 105 mijë ton municione. Shitja e municioneve zë rreth 20%, por janë shitur dhe armatime. Në vitin 2014 kemi filluar dhe procesin e shkatërrimit të armatimit të tepërt. Prej këtij viti dhe deri më sot mund të jenë shkatërruar në Uzinën mekanike të Gramshit rreth 90 mijë armë të vogla dhe të lehta, që konsiderohen armë të këmbësorisë”- thotë për Zërin e Amerikës, Bledar Horanlliu specialist i mirëadministrimit të pronave në Ministrinë e Mbrojtjes.
Paketa e re ligjore për prodhimin e armëve dhe municioneve rregullon ushtrimin e këtij aktiviteti edhe për investitorë të huaj, të cilët mund të krijojnë ose jo partneritet në prodhim me shoqërinë e sapokrijuar shtetërore KAYO, për një gamë të gjerë mallrash ushtarakë, që nga municionet e kalibreve të ndryshme dhe deri te teknologjitë e përparuara. Buxheti për mbrojtjen sipas angazhimeve në NATO arrin 2.01% të Prodhimit të Brendshëm Bruto.
Ndërkaq autorietet e Ministrisë së Mbrojtjes kanë bërë vlerësimet përkatëse dhe kanë arritur në konkluzionin financiar se ringritja tre uzinave do t’i kushtonte buxhetit të shtetit, gjysmën e buxhetit vjetor për sektorin e mbrojtjes, ose 250 milionë euro, një shifër që konsiderohet e lartë nga autoritetet.
“Industria e mbrojtes është shumë e kushtueshme, dhe për t’u ngritur kërkohen angazhime të mëdha të taksapaguesve shqiptarë. Për këtë arsye është parë si rrugëzgjidhja më e mirë krijimi i një klime të përshtatshme për të kryer investime në Shqipëri, me qëllimin që të plotësohen nevojat e forcave të armatosura, të ulen kostot e riaktivizimit të kësaj industrie dhe të furnizohet edhe tregu sipas nevojave konkrete”- vijon Dorian Tola drejtor i Agjencisë së Industrisë së Mbrojtjes.
Z. Tola sqaron disa detaje të rëndësishme të eksportit të armëve dhe muncioneve në të ardhmen, në raport me NATO-n dhe politikat e saj të mbrojtjes.
“Legjislacioni e ndalon eksportin në vende të treta politikat e të cilave janë në kundërshtim me interesat tona kombëtare dhe të NATO-s”- sqaron Z. Tola.
Ekspertët konstatojnë se infrastruktura e tre uzinave aktuale të prodhimit të armëve dhe muncioneve, është krejtësisht e amortizuar dhe jashtë funksionit, dhe nga ana tjetër e mbështesin nismën për rijetësimin e industrisë ushtarake.
“Mundësia që pjesa e makinerive dhe pajisjeve për t’u ripërdorur është zero, sepse amortizimi është i plotë. Mund të përdoret vetëm territori dhe objektet nëse do të vlerësohen nga specialistët që mund
të qëndrojnë. Qeveria duhet të nxisë iniciativën për prodhimin e armëve dhe municioneve në kushtet e reja ku jemi sot dhe nevojat që kemi, nisur dhe nga ajo që po bëjnë edhe vendet e tjera të Ballkanit”-shprehet për Zërin e Amerikës Esat Koçi, ekspert i kontrollit dhe prodhimit të municioneve
Vendet e rajonit kanë përparuar në këtë drejtim ndërsa industria ushtarake, është krejtësisht pasive prej më shumë se 30 vitesh. Rijetësimi i saj shihet me optimizëm por edhe me skepticizëm nga ekspertë të fushës për shkak kostove të larta./voa
