Sipas ekspertëve, programi bërthamor i Iranit mbetet funksional pavarësisht bombardimeve masive. Teherani refuzon inspektimet ndërsa Uashingtoni kërcënon me sulme të reja.
Më 28 qershor, Rafael Grossi, drejtori i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), tha se iranianët mund të rifillojnë pasurimin e uraniumit “brenda muajsh” ose dhe më shpejt. Ai kundërshtoi presidentin e SHBA-së Donald Trump, i cili më parë kishte thënë se sulmet ndaj objekteve bërthamore të Iranit e kanë “hedhur programin e tyre bërthamor me dekada prapa”.
SHBA përdorën gjithsej 14 bomba GBU-57, secila me peshë 13,600 kilogramë, si dhe 30 raketa Tomahawk më 22 qershor kundër Iranit. Objektivat ishin tre objekte kryesore bërthamore në Fordo, Isfahan dhe Natanz. Bombat e përdorura ishin projektuar për të depërtuar thellë në tokë me një ngarkesë të lartë shpërthyese, për të shkatërruar edhe struktura dhe objekte shumë rezistente nëntokësore.
Sipas Jeffrey Lewis, një ekspert i kontrollit të armëve në Institutin Middlebury për Studime Ndërkombëtare, objektet e sulmuara u dëmtuan rëndë. Por ai shtoi se shumë prej objekteve mbetën të paprekura.
“Mendoj se një pjesë e madhe e polemikave rrjedh nga fakti që shumë nga objektet nuk u goditën”, tha Lewis për Deutsche Welle.
Vlen të përmendet veçanërisht çështja se ku ndodhen tani 400 kilogramë uranium i pasuruar 60 përqind. “Shumica e atij uraniumi nuk ishte në kompleksin Fordo”, shpjegoi ai.
Shumë, tha ai, nuk e kuptojnë saktësisht se si është organizuar programi bërthamor i Iranit. “Uraniumi pasurohet dhe ruhet në Fordo, por pjesa më e madhe e tij më vonë transportohet në një vend tjetër pranë Isfahanit.”
Ai nuk deshi të flasë shumë për dëmtimet në Fordo. “Ushtria amerikane përdor një model të objektit që lejon parashikime. Ky model mund të jetë i saktë, por edhe mund të gabojë. Do të jetë shumë e vështirë të dihet saktësisht se çfarë ndodhi në kompleksin Fordo derisa dikush të hyjë brenda.”
Monitorimi i vështirë
Presidenti i SHBA-së Donald Trump, nga ana tjetër, ka thënë se nuk beson se Irani ishte në gjendje të largonte rezervat nga objektet para sulmit. “Është shumë e vështirë dhe ne nuk dhamë pothuajse asnjë paralajmërim”, tha presidenti në një intervistë me Fox News fundjavën e kaluar.
Sekretari i Shtetit Marco Rubio ka kërkuar një vizitë nga inspektorët e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA) për të pasur një pamje të qartë të situatës. Shefi i IAEA-së, Rafael Grossi, i ka kërkuar Teheranit të hyjë në objektet e dëmtuara pas sulmit, në mënyrë që të inspektojë rezervat e uraniumit të pasuruar.
Qeveria iraniane deri më tani ka refuzuar. Parlamenti në Teheran votoi gjithashtu për të pezulluar bashkëpunimin me IAEA-në pasi Agjencia nuk dënoi zyrtarisht sulmet izraelite dhe amerikane.
“Organizata e Energjisë Atomike e Iranit do të pezullojë bashkëpunimin me IAEA-në derisa të garantohet siguria e objekteve tona bërthamore”, njoftoi kryetari i parlamentit Mohammad Bagher Ghalibaf në televizionin shtetëror më 26 qershor.
Kjo e ka bërë monitorimin e programit bërthamor të Iranit shumë më të vështirë për IAEA, thotë analisti politik Hamid Reza Azizi nga Fondacioni i Shkencës dhe Politikës (SWP) në Berlin. Azizi kujton se Irani filloi “të zvogëlojë gradualisht angazhimet e tij” pasi SHBA-të u tërhoqën nga marrëveshja bërthamore në vitin 2018.
Sipas marrëveshjes bërthamore (JCPOA), Irani ishte i detyruar të raportojë të gjitha aktivitetet e tij bërthamore në mënyrë transparente në IAEA. Që nga viti 2019, thonë ekspertët, pamja e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike për aktivitetet e Iranit në këtë fushë është bërë gjithnjë e më e paqartë.
“Ata pësuan shumë dëme nga sulmi ushtarak, por e kuptuan po ashtu se mund t’i mbijetonin një sulmi të tillë”, paralajmëron Lewis.
Nëse objektet janë të paprekura: Trump kërcënon me sulme të reja
Udhëheqësi suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, dënoi sulmet e SHBA-së ndaj objekteve bërthamore dhe i quajti ato kryesisht joefektive: “Ata dështuan të arrinin diçka domethënëse”.
Mediat shtetërore iraniane dhe politikanët pranojnë se është bërë dëm, por këmbëngulin se nuk ka pasur pasoja katastrofike. Presidenti i SHBA-së Donald Trump tha në një konferencë për shtyp në Shtëpinë e Bardhë të premten se ai “pa dyshim” do ta sulmonte përsëri Iranin nëse agjencitë e inteligjencës arrijnë në përfundimin se vendi po vazhdon të pasurojë uranium në nivele shqetësuese./DW
