Nga Mira Pogaçi
Vlerësimi i dëmeve dhe humbjeve nga tërmetipadyshim është i vështirë pasi përveç dëmit ekonomik, është shkaktuar dhe një dëm i thellë social, tepër i vështirë për tu vlëresuar pasi përbën katastrofën më serioze të shkaktuar që do të jehojë për një kohë të gjatë në shoqëri, veçanërisht në familjet e prekura nga fatkeqësia, në sistemet e shërbimit shëndetësor e social, në psikologjinë e komunitetit, dhe aktivitetin e përditshëm të paralizuar.
Në vleresimin e kostove ekonomike e materiale të shkaktuara nga termeti, kemi tre grupe kryesore, dëm ekonomik të drejtëpërdrejtë në struktura dhe ndërtesa, kosto ekonomike të operacioneve të emergjencës, shpëtimit dhe evakuimit, dhe dëme indirekte për shkak të ndalimit të aktiviteteve ekonomike në zonat e prekura.
Nisur nga raportimi i zëvendës Ministres së Brendshme, Znj. Rovena Voda, ku u be publik bilanci i strukturave të dëmtuara, mund të bëjmë një vlerësim paraprak të dëmit material duke u bazuar në disa të dhena kryesore si:
- llojet e banesave, godinave, strutkura të uleta e shumëkateshe dhe objekteve të tjerame funksion të veçantë, dhe
- duke vlerësuar elementët kryesorë si strukturat inxhinierike të ndërtimit me bazë betoni të përforcuar, sistemet shoqëruese të inxhinierisë së godinave
Dëmi i shkaktuar nga një analize paraprake vetëm e strukturave bazë duke u mbështetur në vlerat e tregut të industrisë së ndërtimit në vendin tonë ,vlerësohet se mund të kap shifrat e mëposhtme:
Për 558 Pallate të dëmtuara rëndë: rreth 670 milion euro,
5497 Shtëpi të dëmtuara rëndë: rreth 350 milion euro,
1183 Shtëpi të shembura: rreth 70 milion euro,
335 Pallate të dëmtuara lehtë: rreth 68 milion euro,
146 Biznese të dëmtuara: rreth 44 milion euro,
3520 Shtëpi të dëmtuara lehtë: rreth 18 milion euro,
15 Kabina elektrike të dëmtuara: rreth 1.2 milion euro,
28 Shkolla të dëmtuara: rrethmilion 10 euro,
2 Qendra shëndetësore: nën 1 milion euro
Për të arritur njëdëm total të strukturave mbi 1 miliard e 280 milion euro, i cili rritet edhe më tepër nëse do të mund të vlerësonim sendet e dëmtuara brenda në banesa e godina, si dhe mall gjëndje.
Rindërtimi pas tërmetit është një proces i vështirë, mjaft kompleks, masiv për nga nevojat konkrete dhe për të cilin nuk kemi eksperiencë të mëparshmë për të na udhëhequr.
Duke u nisur nga disa para-rekuizite thelbësore për të ndërtuar në vendin tonë, së pari do te sugjeroja tri hapa të nevojshëm për tu ndërmarrë nga Shteti ynë, për ti hapur rrugë ri-ndertimit dhe për të ulur kostot e tij. Konkretisht do të duhen:
-Të vihen në dispozicion për ndertimet e reja toka shtetërore duke mos cënuar fondet fizike të tokës për qellime të tjera
-Të përjashtohen ndertimet për të prekurit nga termeti, të realizuara me fonde shtetërore dhe ato private, nga pagesa e tarifës së apikimit dhe taksës së ndikimit në infrasturkturë (njohur si tarifa e taksa të lejes së ndërtimit) në bashkitë Durrës, Tiranë, Lezhë, Kukës, Dibër dhe Elbasan.
-Riaktivizimi i prodhimit të inerteve në zonat e përpunimit minerar të guroreve të ndodhura në Krujë e përreth te ndaluar prej fillimit të vitit 2019, pasi janë zone të aferta me qytetet e prekura më së shumti nga termetet çka do të ulte kostot, përveç domosdoshmërisë së inerteve si lëndë e parë për prodhimin e betonit të nevojshëmnë ndertimin e objekteve të reja.
Gjithashtu, duke marr nëkonsideratë se janë 2525 familje të evakuara, në mënyrë të dukshme dhe të ngutshme do të nevojiten së pari 2525 apartamente, nërreth 65 godina/pallate të përbëra mesatarisht me 40 apartamente për godinë.
Ndërtimi i tyre është një nismë komplekse, ku parametrat dhe kushtet e ndërtimit janë strikte dhe nuk na ofrojnë mundësi të garosh me kohën. Nisur nga këto kufizime cilësore ndërtimet e reja do të ishte e udhës:
-të realizohen në toka të tjera dhe të lira, të cilat nuk do të kerkojnë kohë të metejshme për shembje banesash e godinash të dëmtuara
-godinat do të duhet të jenë me pak kate në mënyrë që të bëhen të banueshme në një kohë më të ngutshme
-fillimi i ndërtimit do të duhet të jetë simultan në shumicën e objekteve, në mos terësinë e tyre.
Ndërtimi i 2525 apartamenteve të reja, të llogaritura me sipërfaqe banimi të nevojshme për familje me numër mesatar pjestarësh 4 vetë, të organizuar në 65 godina, mbështetur nga të dhënat nga industria e ndërtimit si nga kostot mesatare të ndertimit në vendin tonë që nuk i kalojnë 330 euro/m2, duke i shtuar më tej kostot e tjera përsistemet ndihmëse dhe ndërtimin e infrastrukturës përreth dhe lidhëse, në një vlerësim të parë do të mund të arrihej pozitivisht me rreth 130 milion euro.
