Në një artikull gazetarja e New York Times, Carlotta Gall, reportere e gazetës së famshme amerikane rrëfen Kosovën në sytë e saj, pasi u rikthye 15 vjet më vonë. Është po e njëjta gazetare e cila shkroi për radikalizmin e Kosovës pak ditë më parë.
Ishte e çuditshme të kthehesha në Kosovë pas rreth 15 vitesh.
Unë kisha jetuar dhe punuar atje për tre vjet, nga 1999 deri më 2001 – në kohën më të trazuar të historisë së saj të kohëve të fundit, kur Amerika udhëhoqi NATO-n në luftën kundër Serbisë për të ndaluar shtypjen e dhunshme të popullatës shqiptare të Kosovës.
Unë u largova nga atje në vitin 2001 për të raportuar për luftën në Afganistan, ndërsa tani jetoi dhe punoi në Afrikën Veriore. Kjo është jeta e një korrespondenti të huaj. Por kurrë nuk mund të hiqni dorë nga e kaluara e juaj në ndonjë vend.
I kisha parë lajmet nga larg kur dhuna u largua, dhe kur Kosova më në fund fitoi pavarësinë e saj në vitin 2008. Dhe si të gjithë gazetarët, kur u takova me miqtë dhe kolegët që punonin atje, ne shkëmbyem disa tregime dhe diskutuam mbi ngjarjet e fundit që ndodhën atje.
Kështu që, unë e dija se së bashku me shumë vende të Evropës, Kosova kishte treguar shenja të radikalizmit islamik. Kosovarët e rinj ishin duke vrapuar për t’u bashkuar Shtetit Islamik në Siri; shokët më thanë se Xhamitë dhe predikuesit radikalë ishin bërë të njohur në Kosovë.
Për një kohë të gjatë kam ndjekur islamistët e radikalizuar – që nga Afganistani Azinë Qendrore, Kaukaz dhe Afrikën e Veriut – por unë isha e habitur kur dëgjova se Kosova, e cila kishte qenë prej kohësh një protektorat i Kombeve të Bashkuara, ishte infektuar më këtë rrymë, po ashtu.
Redaktorët e mi më dërguan për të bërë një udhëtim raportimi në Kosovë. Projekti do të përshtatej mbi një seri shkrimesh hulumtuese që ne ishim duke bërë.
Fillova duke marrë kontakte. Dy shokë të cilët kishin punuar me mua gjatë luftës – fotografi britanik Andrew Testa dhe përkthyesja kosovare Laura Kajtazi – e kishin vizituar Kosovën rregullisht dhe më mbushën me disa numra kontaktues.
E ardhur në Kosovë në kohë për të marrë pjesë në një konferencë dy-ditore të sigurisë në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, e cila më ndihmoi të arrijë deri në ngjarjet rajonale.
Dukej e frikshme të rikthehej sërish këtu. Disa monumente ishin ende të pandryshuara, me ngjyrë gri, të tilla si të epokës komuniste, Grand Hotel, ku ne gazetarët e huaj qëndronim dhe pastaj u dëbuam nga paramilitarët serbë në ditën e parë të bombardimeve të NATO-s, transmeton Insajderi.com.
Por ndërtesat e reja kishin bërë që të humbisja koordinatat, madje nuk mund ta gjeja shtëpinë time të parë kur pata ardhur në Prishtinë. Kafeja jonë e preferuar në rrugën kryesore, ku ne e fillonim çdo ditë raportuese gjatë luftës, nuk ishte më.
Një brez i tërë i gazetarësh dhe akademikësh të rinj ishin rritur që prej se unë kisha punuar në Kosovë, dhe kuptova se ata kanë qenë të zënë duke studiuar subjektin e islamit radikal për disa vjet.
Trupi i tyre i punës ishte mbresëlënës, duke përfshirë një punim shkencor nga ish-refugjati Dimal Basha dhe një raport nga Shpend Kursani në Qendrën kosovare për Studime të Sigurisë.
Gazetarët kishin gjurmuar kosovarët që kishin shkuar në Siri, dhe kishin intervistuar familjet e tyre dhe kishin hulumtuar rreth predikuesve radikal të akuzuar për dërgimin e të rinjve në Siri.
Artan Haraqija dhe Visar Duriqi më ndihmuan të fillojë, m’i rregulluan takimet dhe përkthyen për mua gjatë intervistave të mia. Më dërguan në të gjithë vendin duke vizituar klerikë myslimanë, politikanë lokalë dhe banorë qyteti të zakonshëm të cilët treguan se si radikalistët myslimanë kishin marrë nën kontroll xhamitë dhe i kishin tërhequr një lumë të rinjsh me ligjëratat e tyre, duke i kërcënuar të gjithë ata që tentonin t’i ndërhynin.
Pavarësisht parafytyrimeve të papritura nga lufta, ishte një gëzim ta rizbuloja Kosovën përsëri: Edhe pse rrugët dhe ndërtesat ishin modernizuar, bukuria e fshatrave kodrinor dhe borës që mbulonte malet ishte ende e paprishur.
Por ishte e vështirë të mendoje dhimbjet e familjet e fëmijëve të cilët ishin joshur që të shkonin në Siri, pothuajse gjithmonë pa dijeninë e prindërve. Ne biseduam me disa që ishin kthyer nga Siria, edhe pse disa mohuan të kenë qenë atje, ndoshta nga frika e përndjekjes (pasi tani ekziston një vepër penale në Kosovë nëse i bashkohesh një grupi të armatosur jashtë Kosovës).
Kosovarët janë jashtëzakonisht mikpritës, dhe në përgjithësi i konsiderojnë gazetarët e huaj në mënyrë të favorshme për shkak se u kanë ndihmuar të vë në dukje mizoritë e luftës së fundit. Por disa nuk deshën të intervistohen.
Një numër i grave kosovare kishin shprehur hapur kritikat e tyre të fundamentalistëve, por ato kërkuan të mos identifikohen për shkak të frikës nga hakmarrja. Njëra prej tyre ishte kërcënuar me vdekje teksa po ecte për të shkuar në punë.
Pas disa javësh kisha një ide të mirë se sa shumë ka ndryshuar Kosova pas luftës, por redaktorët e mi më nxituan që të bëja hulumtime të reja. Ne kemi kërkuar që të zbulojmë origjinën e këtij radikalizmi të sapokrijuar.
Gjatë viteve të raportimit për këtë temë kam gjetur se të intervistuarit kanë tendencë të jenë të paqartë në zbulimin, se kush në të vërtetë ka rekrutuar ata apo fëmijët e tyre. Njerëzit shpesh fajësojnë internetin. Por, ekspertë të fushës – analistë të sigurisë dhe ish militantë – thonë se vetë-radikalizimi është i rrallë. Dikush, gjithmonë qoftë një person apo një grup, bën rekrutimin.
Doja t’i përgjigjesha pyetjes në Kosovë: Se kush ishte prapa këtij trendi? Kush e financonte atë, si dhe pse?
Unë dëgjoja me orë të tëra videot e predikuesve radikal dhe propaganduesve të ISIS-it, dhe lexova disa dokumente diplomatike të Shteteve të Bashkuara të publikuara nga ËikiLeaks. Gjeta disa donatorë të hollësishëm nga Arabia Saudite dhe disa vende të tjera arabe të cilat kishin mbështetur përhapjen e mësimeve fundamentaliste, dhe madje edhe terrorizmit, nëpërmjet fondacioneve bamirëse.
Unë udhëtova për në Leicester të Mbretërisë së Bashkuar për të hetuar një organizatë bamirëse muslimano-britanike që ishte akuzuar për radikalizmin e shumë familjeve në një fshat në Kosovën qendrore.
Unë u ktheva në Kosovë për një raund të dytë të intervistave, rishikova disa nga burimet e mia origjinale, dhe kërkova nga hetues dhe zyrtarë qeveritarë për fakte të tjera.
Dhe fati gjithashtu luajti një rol të madh, pasi gjykimi i njërit nga rekrutuesit kryesorë të ISIS-it, Zekirja Qazimi, po ndodhte pikërisht sa isha unë në Kosovë.
Unë u largova disa javë më vonë – fletoret e mia të mbushura plot, dhe koka ime e mbushur me informacion. Unë shkova deri në jug të vendit në pikën kufitare në Bllacë, nga e njëjta rrugë që kishim marrë kur ne u dëbuan nga paraushtarakët serbë në vitin 1999.
Këto ishin kohë më të mira. Kosova ishte përmirësuar dukshëm që nga ato ditë dhe ishte duke e trajtuar radikalizmin. Por ndjeva një ndjesi përvëluese brenda meje: Atje kishte një ngjarje të re të vuajtjeve dhe padrejtësive që duhej thënë.
