Nga Reldar DEDAJ
Me siguri iu ka rastisur të vizitoni disa vende pamja e të cilëve të ngjall një ndjenjë keqardhje dhe frike. Kjo është ajo çka provon, sapo në fund të rrugës në lindje të Tiranës, të shfaqet “Spitali Psikiatrik” në QSUT. Të sëmurët këtu të japin përshtypjen e të burgosurve që shtrijnë duart menjëherë sapo rrezet e diellit të përshkrojnë hekurat e dritareve, apo pamjen e manastireve të errëta.
Ndoshta ky spital përmbledh në të njëjtën kohë edhe mungesën e lirisë së burgjeve, por edhe heshtjen e manastireve. Aty ka pak levizje, një i huaj do të pandehte se kjo ngrehinë, brenda saj nuk mund të ketë askënd, po të mos e hapte papritmas infërmierja derën e blinduar. Ku brenda korridorit të çeltë ishte vështrimi i disa njerëzve që tashmë ishin ngulur mbi pjesën e jashtme të pavijonit.
Është e vështirë të gjendesh në këtë spital e të mos mbetën sytë tek ato dyer të hekurta, që shoqëronin të gjitha katet e këtij mjedisi mendje-shpëtues. Të paktën kështu thuhet…!
Këtu mezi takon dikë të flasë, krijohet ideja ku as dhimbja e mllefi nuk i detyron të jenë më të hapur. Fytyrat e tyre duan të flasin, por për çudi nuk e bëjnë. Ata mblidhen, shtrëngohen, rrudhosen e sa për ta çmpirë pak, nxjerrin një fjalë të vetme nëpër dhëmbë, e pastaj largohen duke u strukur në hapësirat e brendshme të kateve.
Nuk vonoi shumë dhe kjo heshtje nisi të kallëzojë … Aty pranë derës së jashtme takojmë një grua nga Tirana, Anza quhej. Ajo kishte vajzën të shtruar këtu prej disa kohësh. Ndërsa bisedonim në oborrin e këtij spitali të ulur në buzinën e lulishtes. Që nuk kishte shumë kohë që kishte përfunduar, disa fytyra të heshtura kundronin nga xhamat e dritareve. “Ja në katin e tretë e kam vajzën unë- vazhdoi të ngrinte dorën drejt dhomës së saj- ka kaluar në depresion që në moshën 19-vjeçare dhe ka një djalë të vogël, tregon ajo.
Ky mjedis nuk të jep pamjen e atyre që jemi mësuar të shohim rishtazi, ku levizjet e tepërta nëpër korridore të krijonin pamjen e një gjullurdie, ku për çudi të dukej shumë normale. Këtu siç shihej, zhurmat, hapjet e dyerve, levizjet e studentëve, pothuajse çdo gjë heshte. Siç mësuam më vonë zhurmat i irritonin shumë këta të sëmurë.
Irena, mjeke psikiatre prej disa vitesh në këtë spital, po mundohej të na shpjegonte mënyrat dhe faktorët më të rëndësishëm që mund të ndikojnë, sadopak, në sëmundjen e këtyre pacientëve.
Megjithatë, ajo që përbënte një shqetësim të madh për ne, nuk ishin vetëm këta të sëmurë që ndodheshin në këtë spital, por edhe fakti se çfarë përjetonte ajo, në radhë të parë si njeri i specializuar i fushës, kur vinte re, në rrugë të ndryshme të kryeqytetit, njerëz që për shkaqe krejt të panjohura në jetë, sorollaten të braktisur, me një humbje të plotë të ekuilibrit mendor.
Duke menduar, gjithmonë, se këta janë personat e vetëm që mund të hedhin alarmin për rrezikun që mund të kanosin, pse jo dhe për shërimin ose rehabilitimin e tyre diku.
Doktoresha me ngjyrën e flokëve patëllxhan, bën me dije, nuk është detyrë e spitalit të marrë njerëz nga rruga dhe t’i kurojë, sipas saj, janë institucione të tjera që mund të kujdesën për ta. “Spitali Psikiatrik” në QSUT, ka pothuajse rreth 150 shtretër, pavarësisht se numrin e saktë nuk arritëm ta marrim vesh, arsyet janë ende të paqarta, mirëpo, nuk ishte vetëm kjo e fshehtë, një tjetër, numri i personave të shtruar. Edhe kjo një dilemë e panjohur nga ana jonë.
Ndoshta ky mosinformacion mbulon një të dhënë tjetër më të rëndësishme. Një të dhënë që spitali nuk mund ta jepte, nuk e lanë, apo s’mund ta thoshte. Por diçka shihet mjaft qartë, pothuajse kudo, dhjetra njerëz të sëmurë mendorë që bëjnë varavingo rrugëve të qytetit, ku askush se vënë ujin në zjarr, e aq më tepër të pyesin për ta.
Deri sa të vijë një kohë tjetër, një ditë dimri shumë e ftohtë, p.sh, dhe dikush nga ata të shkretë të vdesë, se nuk kishte askush të paguante për ta. Tirana, krahas debatit që ndërton për mbrojtjen ndaj mjedisit, strehimin dhe vaksinimin e qenve të rrugës, gjëra shumë të rëndësishme, të mendojë pak, edhe për njeriun. Nëse ka humbur njeriu, si mund të gjendet shpëtimi diku tjetër.
Të mbrosh njeriun, do të thotë, të mbrosh jetën, do të thotë, as më pak as më shumë, të mbrojmë njëri-tjetrin, të mbrojmë qytetin ku jetojmë dhe, kjo nuk është pak, është shumë. Është shumë, do të thotë; është gjithçka. Këta njerëz që sorollaten të humbur nëpër rrugë të ndryshme të Tiranës, të palarë, të parruar, që u vjen era kërmë, janë dëshmi e gjallë e një komuniteti shumë agresiv, e një shoqërie të tërë aspak ndryshe. Të luftosh një gjendje të tillë, të lë të kuptosh, se po mundohesh t’i kthesh vendit ku jeton fytyrën njerëzore të tij. Ta bësh të ndjehet më paqësor, më i bukur dhe më i jetueshëm.
Sado të lodhen duke i lyer fasadat, mermetuar, shtruar rrugë dhe hapur të tjera për biçikleta, për ta bërë të ngjshme me qytete europiane, Tirana, do ta ketë të pamundur të jetojë, të jetë, nëse nuk do i kurohet shpirti. Ajo thjesht do jetë një varrezë e bukur, e zbukuruar me lule, por varrezë do mbetet. Një varreze nuk mund t’i thuash e bukur, të paktën kjo nuk është dëgjuar ndonjëherë.
Ky mendim, po vinte vrulltazi në mendje, ndërsa merrnim me shumë pezëm shkallët e spitalit sa lart-poshtë. Pas një dere, po qëndronte një burrë i vjetër, menjëherë, të jepte përshtypjen e një njeriu ku e gjithë pesha e botës është hedhur mbi supet e tij.
Ishte ulur këmbëkryq në dysheme, i mbështetur në murin e korridorit të spitalit, ndërsa priste mjekun që i kishte marrë djalin për t’ia kuruar të mbaronte shpjegimin me studentët e mjekësisë.
Në atë moment dëgjoje disa togfjalësha të cilat përplaseshin me veshët tanë e pastaj duke u tretur në hapësirën boshe të korridorit, ashtu siç mund të tretëshin shtullungat e duhanit: “O Zot ndihmoje, ruaje o Zot”. Këto fjalë shprese që davariteshin në atë hapësirë heshtanake në formë gjysmë-lutje e gjysmë-force, psherëtinin për pak çaste, pasi shumë shpejt humbnin në heshtjen mbizotëruese.
Burri i ulur këmbëkryq në korridor të spitalit, quhej Hasan, ishte nga një fshat i Kukësit. Na tregoi se kishte ardhur për disa ilaçe të djalit, pasi prej dy vitesh vuante nga depresioni. Sipas tij, djali kishte pësuar goditje përgjatë kohës që kishte jetuar si emigrant në shtetin Grek. Kaq arritëm të komunikonim me të. Pjesa tjetër e bisedës nuk ishte asgjë tjetër veçse një pipëzamë e madhe, në një korridor gjysmëdritë, ku nevoja e kishte shndërruar herë në Kishë e herë në Xhami, nuk mund të ndodhte asgjë tjetër, përveçse aq sa ndodhi.
Korridorët ende vazhdonin të ishin të shurdhër, asgjë nuk dëgjohej, ndonjë levizje e vogël nga familjarët griste sadopak atë qetësi mbizotëruese, që kishte veshur gjithë spitalin. I vetmi që ia kishte ënda ta thyente këtë rregull, ishte roja. Cilido që kalonte afër tij, nuk përtonte aspak t’ia niste me të një dorë muhabet; ku me sa dukej, i kishte munguar shumë këtë ditë.
