“Pesë djelmoshat”, një komedi me doza të fuqishme të tragjedisë moderne, që sapo ka përfunduar ciklin e shfaqjeve në Teatrin Kombëtar, si dhe kërshëria për dramën angleze “Equus”, që do nisë të shfaqet këtë fundjavë, janë tregues të mjaftueshëm se sezoni pranveror në Teatrin Kombëtar në Tiranë do të ketë një frymë të ndryshme nga ajo që pamë vjeshtën e shkuar.
Nga Albatros Rexhaj
Kur ndoqa “Pesë djelmoshat”, komenti im pas shfaqjes ishte thjesht: interesante! Mbase do të kisha mundur të gjeja ndonjë formulim tjetër, por konsideroj se kërkimi i një formulimi më sipëror do ta zbehte thelbin, si të dramës së shkruar ashtu edhe të shfaqjes që pamë në skenë. Si vepër e shkruar, “Pesë djelmoshat” ka një narracion dramatik të thjeshtë dhe jo rastësisht, brenda një konteksti të tillë dramaturgjik, autorja sllovene, Simona Semenic, vetëvrasjen dhe depresionet i shndërron shtyllë të rrëfimit të saj, meqënëse në ish Jugosllavi, sllovenët, përgjithësisht të njohur si popull i qetë, janë të parët për nga numri i vetëvrasjeve. Drama e autores Semenic nuk është aspak një vepër e lehtë për t’u vënë në skenë, është një dramë e zymtë me tendencë drejt narracionit letrar, por koncepti skenik i aktorit Helidon Fino, që me këtë shfaqje debuton si regjisor, përbën një befasi të këndshme.
Me pak fjalë, një nga shtyllat e suksesit të Helidonit është qasja që zgjidhjet regjisoriale t’i mbajë të thjeshta, shihet qartë se Helidoni i ka parë gjërat si nga perspektiva e regjisorit ashtu edhe nga ajo e aktorit. Një zgjidhje e mirë për t’i dhënë dinamikë narracionit skenik, por që, njëkohësisht, shfaqjen e privon nga mundësia për të eksploruar thellësinë e veprës. Gjithsesi, vendosja e të gjithë vëmendjes te aktorët, fakti i pamohueshëm se i gjithë kasti synojnë të tejkalojnë veten, gjithnjë brenda një vepre shumë të vështirë, përbën një finesë regjisoriale që meriton një reflektim të veçantë.
Ndërkaq një shtyllë tjetër e konceptit regjisorial është guximi i Helidonit që ta “shqiptarizojë” veprën e Simonës, jo vetëm në shqipërimin e emrave të personazheve, por në futjen e dozave të bollshme të mentalitetit tipik shqiptar, si pjesë të problemit që ngacmon personazhet gjatë lojërave të tyre. Në fakt, loja që këta pjesë djelmosha të vegjël bëjnë nuk është gjë tjetër pos një rikrijimi pothuajse ekzakt të problemeve dhe situatave absurde me të cilat ata ballafaqohen në familjet e tyre. Dikush mund të thotë se për Shqipërinë, një pjesë e këtyre problemeve janë të huaja dhe se nuk përkojnë me ne, ndërkaq disa të tjerë mund t’i shohin si të tejkaluara, por gjithsesi emëruesi i përbashkët i tragjikes, brenda veprës dhe asaj që kemi në realitetin tonë, është fakti se, dita-ditës, familjet tona po kthehen në mina me sahat që presin të shpërthejnë, njësoj siç shpërthejnë, një nga një, të pesë djelmoshat.
Duke patur parasysh tendencën e deritanishme për të stërzgjatur shfaqjet, në vlerësimin tim, “Pesë djelmoshat” duhet parë si një shembull i mirë i relativizmit të faktorit kohë, edhe atëherë kur narracioni në vepër lë pak hapësirë për të ndërtuar një narracion dinamik skenik.
Në pritje të shfaqjes së radhës, drama “Equus” shkruar nga autori anglez Peter Shaffer dhe që do të vihet në skenë me regji të Dino Mustafiç, kërshëria ime, si artist dhe si publik, ndihet e ngacmuar nga ajo çfarë do të sjellë në skenë regjisori boshnjak Dino Mustafiç. Në traditën tonë të mikpritjes, si një nga shtyllat më fisnike të saj, ekziston prirja për të lartësuar mikun, prandaj rrjedhimisht, në raport me Mustafiç, ekziston një dozë ndryshe e kuriozitetit që tejkalon dimensionin artistik. Mustafiç është një regjisor me një përvojë interesante, por po ashtu duhet thënë se respektin tonë, si publik shqiptar, Mustafiç nuk do të duhej ta merrte si të mirëqenë.
“Equus”, si vepër e shkruar, është një dramë që ofron mundësi të mëdha që regjisori të kërkojë mënyra se si të fusë në funksion skenik imagjinatën e publikut dhe ta kthejë atë në një element organik të shfaqjes; një dramë që nuk jep përgjigje për pyetjet thelbësore që parashtron, por, në të njëjtën kohë, ta dëfton qartë rrugën drejt këtyre përgjigjeve. Mbi të gjitha, “Equus” përvijon dilemën ekzistenciale të mileniumit të ri: çfarë të bëjmë atëherë kur madje as gjëra si religjioni nuk mjaftojnë për ta mbajtur gjallë ndjenjën tonë të besimit. Një vepër shumë sfiduese, prandaj pritshmëritë tona janë të mëdha, gjë që, me të drejtë, do të duhej t’i fuste dridhmat regjisorit Mustafiç.
(ky reflektim është krejtësisht personal)
