Një në tetë vetë vuan nga çrregullime psikike, pavarësisht nga mosha, prejardhja ose seksi. Pasojat personale dhe shoqërore janë dramatike. Të prekurit në shumicën e rasteve nuk marrin ndihmën e duhur.
Në mbarë botën mbi një miliard vetë vuajnë nga çrregullimet psikike, sikurse konstatohet në një raport aktual të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH). Kjo shifër përbën 14 përqind të popullsisë botërore duke krijuar kështu problemin më të madh global shëndetësor. Çrregullimet psikike prekin njerëz të çdo moshe, prejardhjeje dhe niveli të ardhurash. Shumica e të prekurve nga sëmundje të tilla, sipas OBSH-së jetojnë në vende me të ardhura të pakta ose mesatare. Shumë pak prej tyre marrin ndihmën e duhur. Në mbarë botën rreth 91 përqind e të prekurve nuk marrin kujdesin e duhur ose nuk kanë aspak trajtim profesional. Mangësi të ngjashme ka edhe për sëmundje të tjera psiqike.
Frika dhe depresioni shumë të përhapura
Sëmundjet më të shpeshta janë çrregullimet depresive dhe ankthi. Këto çrregullime përbëjnë mbi dy të tretën e rasteve. Në mbarë botën aktualisht jetojnë rreth 332 milionë njerëz me çrregullime depresioni dhe rreth 359 milionë vuajnë nga ankthi.
Gratë janë më të prekura nga depresioni dhe ankthi. Burrat shpesh vuajnë nga çrregullimet e hiperaktivitetit dhe deficitit të vëmendjes, nga autizmi dhe çrregullimet e zhvillimit intelektual. Kryesisht tek femrat në moshë madhore shfaqen edhe çrregullimet e të ushqyerit. Nga mosha 20 vjeç femrat janë dy herë më shumë të prekura nga probleme të tilla krahasuar me meshkujt.
Skizofrenia dhe çrregullimet bipolare veçanërisht shqetësuese
Sëmundjet si skizofrenia dhe çrregullimet bipolare janë më pak të përhapura – rreth 23 milion njerëz vuajnë nga skizofrenia. Por këto sëmundje janë të lidhura me pasoja të rënda: në stadin akut kjo sëmundje konsiderohet si kufizimi më i fortë shëndetësor. Sëmundjet psikike shkaktojnë për shoqërinë kostot më të larta për person. Personat me këto sëmundje vdesin mesatarisht nëntë vjet më shpejt se të tjerët.
Nga çrregullimi bipolar janë të prekur në mbarë botën rreth 37 milionë njerëz, rreth një në 150 të rritur. Kuota e vdekshmërisë tek ky grup njerëzish është më e lartë se në grupin e të prekurve nga skizofrenia, ata jetojnë 13 më pak.
Sëmundjet psiqike kryesisht tek të rinjtë
Sëmundjet psikike shpesh fillojnë shumë herët. Rreth 14 përqind të të rinjve nga mosha mosha 19 vjeç jetojnë me një çrregullim psikik. Në fëmijëri nga mosha pesë deri në nëntë vjeç janë të prekur rreth shtatë përqind. Gati gjysma e të prekurve në mbarë botën janë kryesisht të rinj.
Në periudhën mes viteve 2011 dhe 2021 numri i të sëmurëve psikikë është rritur ndjeshëm kryesisht nga mosha 15 deri tek 29 vjeçarët.
Një aspekt tjetër alarmues është kuota e lartë e vetëvrasjeve – në mbarë botën më shumë se një në 100 persona kryen vetëvrasje, tek të rinjtë kjo përbën një ndër shkaqet më të shpeshta të vdekjeve.
Arsye sociale dhe politike
Shkaqet për këto zhvillime shqetësuese janë të shumta: Gjithnjë e më shumë njerëz janë të prekur prej konflikteve sociale, luftrave, dhunës në familje, mobing-ut, pabarazisë, varfërisë – e ende edhe sot – prej pasojave të pandemisë së koronavirusit. Por edhe përdorimi i rrjeteve sociale po influencon gjithnjë e më shumë në shëndetin mendor.
Pasojat ekonomike të sëmundjeve psikike
Pasojat ekonomike të sëmundjeve psikike janë të jashtëzakonshme. Vetëm nga depresioni dhe gjendja e frikës ekonomisë botërore i shkaktohen humbje produktiviteti mbi 1 miliardë dollarë në vit.
Në Gjermani kostot vjetore për sëmundjet psikike llogariten rreth 147 miliard euro, rreth 13 përqind të kostove të përgjithshme.
Mungesa të jashtëzakonshme në trajtim
Pavarësisht emergjencës dhe përhapjes së tyre sistemet e shëndetësisë në mbarë botën nuk janë të përgatitura si duhet për trajtimin e sëmundjeve psikike. Mesatarisht vetëm dy përqind e buxhetit të shëndetësisë përdoret për shëndetin psikik.
Shumica e njerëzve me sëmundje psikike nuk marrin trajtimin e duhur profesional nga mjekë të specializuar. Në mbarë botën vetëm nëntë përqind e njerëzve me depresione kanë një trajtim si duhet. Në raportin e OBSH-së theksohet, se sistemet e kujdesit në mbarë botën kanë jo vetëm mungesa të mëdha për mbulimin e këtyre sëmundjeve, por mungon edhe cilësia e trajtimit.
OBSH-ja bën thirrje për një kthesë vendimtare politike lidhur me këtë problem: shëndeti psikik duhet të trajtohet si e drejtë e njeriut dhe të gjitha vendet duhet ta përcaktojnë si qëllim me prioritet.
OBSH kërkon gjithashtu që të investohet më shumë për shëndetin psiqik. Çdo qeverie dhe politikës i bëhet thirrje të marrin përgjegjësi, në mënyrë që shëndeti psikik të jetë një top-temë e politikës dhe të prekurit të marrin kudesin e duhur cilësor./DW
