Të enjten Rusia hyri në Ukrainë nga Krimea, Bjellorusia, Deti Azov dhe republikat e pavarura dhe të vetëshpallura të Donbasit, të njohura nga presidenti rus Putin vetëm pak ditë më parë. Rusët kanë rivendosur mbrojtjen raketore të Ukrainës në pak orë, duke hasur deri tani pak rezistencë.
Por si ka lindur konflikti? Marrëdhënia mes Moskës dhe Kievit është sa e vjetër aq edhe problematike, e cila vitet e fundit ka parë rilindjen e tensioneve të natyrës historike, gjeopolitike dhe strategjike, deri në transformimin e Ukrainës, në zonën kryesore të krizës midis Rusisë dhe Perëndimit, në një përshkallëzim provokimesh, kërcënimesh dhe akuzash që përfshinin edhe Shtetet e Bashkuara dhe Kinën.
Për të kuptuar origjinën e konfliktit të sotëm, po ju sjellim një përmbledhje të pikave kryesore në marrëdhëniet midis Rusisë dhe Ukrainës që nga viti 1654 deri në nëntor 2021.
1654: ANEKSIMI – Marrëdhëniet midis dy popujve datojnë në shekullin e 9-të, kur Varangianët, ose Rhos, luftëtarët vikingë të ardhur nga Skandinavia, themeluan Rusinë e Kievit. Ishte shteti i parë që bashkoi sllavët lindorë të rajoneve që tani janë pjesë e Ukrainës, Bjellorusisë dhe Rusisë Perëndimore dhe kryeqyteti i tij ishte Kievi. Për shekuj me radhë ishte Kievi, me gjuhën dhe kulturën e tij të veçantë, zemra e botës sllave lindore dhe e fesë ortodokse. Më pas, në shekullin e pesëmbëdhjetë, Duka i Madh i Moskës mbizotëroi mbi principatat e tjera sllave lindore, duke i përfshirë dhe zgjeruar ato. Në 1654, Traktati i Perjasllavisë sanksionoi bashkimin e Rusisë dhe Ukrainës, më pas në duart e Kozakëve, nën sundimin e Carit të Moskës. Rusia, e cila trashëgoi emrin nga Rusia e Kievit, që atëherë ka ushtruar, me grusht të hekurt, kontroll mbi territorin ukrainas për më shumë se katër shekuj, duke kundërshtuar gjuhën, kulturën lokale dhe forcat e pavarura. Dhe represioni u rrit në kohën sovjetike.
1991: RËNIA e BRSS – Kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë në fund të vitit 1991, Moska humbi 14 nga republikat që deri atëherë ishin pjesë e sferës së saj të influencës dhe Federatës Ruse të sapolindur. Ukraina ishte padyshim humbja më e dhimbshme. Që atëherë, shumë rusë e kanë ndjerë atë djep të kulturës ortodokse sllave (Kiev ishte një qendër shumë e rëndësishme për përhapjen e krishterimit midis sllavëve, shumë përpara Moskës) një lidhje të pashembullt midis shteteve të tjera ish-sovjetike. Presidenti rus Vladimir Putin gjithashtu i është referuar shpesh të kaluarës për të argumentuar se Ukraina është e lidhur pazgjidhshmërisht me Rusinë. Verën e kaluar, në një fjalim në disa gjuhë në faqen zyrtare të Kremlinit, ai përsëriti se rusët dhe ukrainasit janë një popull i vetëm që ndajnë “një hapësirë të vetme historike dhe shpirtërore”, tezë që u refuzua menjëherë nga qeveria e Kievit.
2013-2014: EVROPA APO RUSIA? Kriza aktuale daton në nëntor 2013, kur presidenti pro-rus ukrainas Viktor Janukovych vendosi të mos nënshkruajë një marrëveshje të tregtisë së lirë dhe asociimit politik me Bashkimin Evropian, duke zgjedhur në vend të kësaj të forcojë lidhjet me Rusinë. Në qendër të Kievit, në sheshin Maidan, shpërthyen protesta të dhunshme. Dhjetëra mijëra ukrainas dolën në rrugë duke kërkuar dorëheqjen e Yanukovych, i konsideruar si fajtori kryesor i krizës serioze ekonomike në zhvillim dhe duke lëshuar një shtypje shumë të ashpër nga forcat qeveritare. Protestat zgjatën tre muaj dhe përfshinë gjithë vendin, duke arritur kulmin në shkurt të vitit 2014, kur dhjetëra protestues u vranë nga forcat speciale. Janukovych, i akuzuar nga Parlamenti ukrainas, iku në Moskë, duke hapur një fazë të re paqëndrueshmërie.
Menjëherë pas kësaj, mijëra ushtarë rusë u derdhën në Krime, një gadishull autonom i Ukrainës, por kryesisht i populluar nga rusë, ku qeveria lokale deklaroi gatishmërinë e saj për t’u ndarë nga Kievi duke thirrur popullsinë në një referendum për bashkimin me Federatën Ruse. Ishte një plebishit në favor të kthimit të Krimesë në orbitën e Moskës, por konsultimi u konsiderua i paligjshëm nga Ukraina, Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara. Kështu u hap një front i ri diplomatik.
Në pranverën e vitit 2014, ngjarjet precipituan edhe në Ukrainën Lindore, separatistët pro-rusë morën kontrollin e zonave industriale të Donetsk dhe Luhansk, në rajonin e Donbass, duke i shpallur ato të pavarura nga Kievi. Pasuan disa muaj luftimesh të ashpra, të cilat shkaktuan rreth katër mijë të vdekur. Përplasjet përfunduan në shtator, me marrëveshjen e paqes të nënshkruar në Minsk nga Rusia dhe Ukraina, por kriza mbeti evidente dhe përkeqësoi marrëdhëniet midis Moskës dhe Perëndimit. Ndërsa Rusia ripohoi paligjshmërinë e qeverisë së Kievit dhe denoncoi bombardimet e civilëve në pjesën rusishtfolëse të vendit, komuniteti ndërkombëtar dhe organizatat humanitare dënuan ndërhyrjen ushtarake të Rusisë duke e akuzuar atë se ka nxitur revoltat, duke shkelur sovranitetin e popullit ukrainas.
2018-2022: ROLI I NATO-s. Pse konflikti në rajonet kufitare ruso-ukrainase mori menjëherë një rëndësi të madhe ndërkombëtare? Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, NATO është zgjeruar drejt lindjes, duke mirëpritur disa vende të ish-Paktit të Varshavës, dikur shtete satelite të BRSS. Moska beson se kjo ka vënë në rrezik sigurinë e saj kombëtare. Shtetet e Bashkuara, nga frika e zgjerimit rus në Evropën Lindore, duan të kufizojnë ndikimin e Putinit dhe të mbrojnë parimin, sipas të cilit çdo vend ka të drejtë të zgjedhë aleancat e veta. Ukraina, megjithëse nuk është anëtare e NATO-s, nuk i ka fshehur kurrë ndjenjat e saj euroatlantike dhe beson se Moska nuk mund ta pengojë atë të ndërtojë aleanca me Perëndimin.
Vitet e fundit nuk ka pasur incidente serioze dhe përleshje zjarri midis trupave ukrainase dhe separatistëve pro-rusë pranë kufirit me Rusinë. Negociatat e gjata të promovuara nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara në fakt nuk kanë arritur kurrë të ndalojnë plotësisht armiqësitë. Në nëntor 2018, konflikti u zhvendos edhe në Detin Azov, në ngushticën Kerç, që ndan Rusinë nga Krimea, kur njësitë detare ruse hapën zjarr mbi tre anije ushtarake ukrainase dhe kapën ekuipazhet e tyre me akuzat për kalim të paligjshëm të kufirit.
NË NËNTOR 2021, SI PËRFUNDIM, imazhet satelitore treguan vendosjen e rreth 100,000 ushtarëve rusë përgjatë kufirit, e cila u pasua nga manovra masive ukrainase pranë Krimesë, me vendosjen e aeroplanëve dhe artilerisë.
