-Udhëtim në zemrën e kontinentit të egër, Fisin Masai, aty ku njerëzimi ka mbetur siç ishte 1000 vjet më parë.
Nga Blendi Fevziu
Gjelbërimi i harlisur dhe cicërimat e zogjve janë e vetmja pamje që shfaqet përtej dritareve të Hotelit legjendar Norfolk, ndërtuar në 1905, simboli më i rëndësishëm i Nairobit prej më shumë se 100 vitesh. Një skenë si e dalë nga filmi “Out of Africa”, i xhiruar mbi kujtimet e Karen Bliks, shtëpia e së cilës gjendet pak më larg hotelit të njohur. Eshtë një mëngjes i paqtë, i ngrohtë, krejt ndryshe nga moti që lamë një natë më parë në Stamboll. Oborri i brendshëm i hotelit, ruan po atë fisnikëri të 100 viteve më parë, kur u ndërtua si vendi i grumbullimit të thuajse 10 mijë të bardhëve që jetonin në atë kohë në Kenia, Uganda dhe Tanganika (Tanzania e sotme). Oborri i brendshëm është ende i dekoruar me karrocat me krahë të kohës, ose me ndonjë makinë të vjetër, që e thekson edhe më shumë autenticitetin e hotelit fantastik. Prej udhëtimeve të mëparshme, në vendet ish koloniale, kam mësuar gjithnjë që hoteli i parë luksoz i ndërtuar aty, është edhe zemra e vërtetë e atij vendi. Ikona që ruan ende të dyja pamjet. Sharmin e vjetër kolonial, po aq sa shkëlqimin aktual të qytetit. Kur të dyja përputhen, do të thotë që vendi është duke ecur në rrugë të mbarë. Kështu më ka ndodhur në Hanoi me Hotel Metropol, Në Siem Riep me Grand Hotelin, në Hong Kong me Peninsulën, në Pekin me Hotel Beijing, në Kairo më Mena House, apo në Kubë me Hotel National.
Jashtë hotelit ka mbetur pak nga sharmi kolonial. Nairobi është krijuar nga Britanikët në 1899 si një qytet stacion për hekurudhat e Ugandës. E para ishte thjeshtë një depo hekurudhore, ku mbaheshin furnizimet e hekurudhës tejet të rëndësishme për britanikët. Ajo nisej nga Qyteti Port i Mombasës dhe vijonte drejt Kampalës në Uganda, Kigalit në Ruanda dhe mbaronte në Buxhunbura të Burundit. 1500 km e gjatë, ajo u ndërtua në vitin 1901 dhe ishte një ndër hekurudhat më të rëndësishme të botës. Bashkë me të nisi edhe zhvillimi i qytetit. Nairobi është stacioni në mes të kësaj linje. Treni që vijon ende këtë udhëtim është relikja më e rëndësishme koloniale e Afrikës Lindore. Naibori është një qytet tipik afrikan i zhvilluar vrullshëm në 25 vitet e fundit. Një qytet me afro 4.5 milion banorë, ku gjendet një nga lagjet më të dendura dhe më të varfëra të bidonvilave në botë, Kibera. Në këtë lagje që zë vetëm 5 % të sipërfaqes së Nairobit, jetojnë afro 2 milion njerëz, thuajse gjysma e popullatës së qytetit. Kibera shtrihet frikshëm në qendër të qytetit. Një replikë e barakave që kam parë në San Paolo të Brazilit apo Lagos të Nigerisë, rrethuar nga gjithë anët me ndërtime gjigande xhami. Përtej tyre, ngrihen vila madhështore të të pasurve, në një zonë ku ndodhen disa nga simbolet turistike të qytetit siç është Manor House. Një Hotel ekskluziv, ku mëngjesi shërbehet bashke me xhirafat dhe që shpesh, zë faqet e para të revistave apo blogjeve më prestigjioze të udhëtimeve. Pishinat dhe oborret gjigande plot kafshë të vilave të pasanikëve duken qartë nën avionin e linjës “Safari Link”, që ngrihet nga aeroporti Vilson për të na çuar në zemër të vendit, në parkun Masai Mara.
Masai Mara është parku më i madh natyral i Kenias. Me një sipërfaqe prej 1500 km katrorë ai shtrihet në jug të vendit në kufi me një tjetër park gjigand, më të madhin në botë, Serengetin e Tanzanisë. Të dy bashkë janë rezervatet natyrore më të rëndësishme të globit.
Udhëtimi për në Masai Mara zgjat thuajse 1 orë, me një avion Çesna 9 vendësh. Ai lëkundet aq shumë sa të duket se je ulur në mjetin fluturues më të rrezikshëm në botë. Herë herë shoh pilotët që në kulmin e qetësisë, vështrojnë peizazhin e mrekullueshëm poshtë. Njëri prej tyre më tregoi më pas se ata e bëjnë këtë rrugë 10 herë në ditë dhe tani është fare rutinë. Aeroporti ku do ulemi quhet Mara Serena Strip, një fushë e ngjeshur, e pashtruar, ku shoqëruesit që na presin ecin me makinë në piste përpara uljes së avionit për të trembur kafshët që mund të jenë aty. Aeroporti nuk ka asnjë ndërtesë dhe ndërsa avioni ngrihet për në stacionin tjetër pamja është mahnitëse. Savana e gjerë shtrihet pafund, me pak akacie aty – këtu, ndërsa zebrat, elefantët dhe bufalot, kullosin fare të qetë anash nesh. Në atë hapësirë që mund të jetë kilometra të tërë, ne dy shqiptarët dhe shoqëruesi ynë Xhoshua jemi të vetmet qenie njerëzore. Tre qenie njerëzore në mbretërinë e kafshëve të egra dhe të lira. Në atë vend, ku siç thotë BBC në një dokumentar të saj, është i vetmi në botë, ku egërsinë e virgjër mund të shohësh ende direkt në sy.
Kemi fare pak kohë për t’u akomoduar në një lodge tipike afrikane dhe nisemi direkt për safari. Në ditë si këto, në Masai Mara ke shansin të shohësh gjithë kafshët që jetojnë aty dhe fati nuk duket se na mungon. E para kafshë e rrallë që e ndeshim është Leopardi. Ngjitur mbi një pemë ai ngjan më shumë me një skulpturë. Aq i palëvizshëm dhe i ngrirë qëndron. Ndërsa ecim drejt Tanzanisë, me idenë për të parë kufirin mes dy vendeve, makina kalon përmes tufave të zebrave, xhirafave, bufalove, gazelave, elefantëve, ndonjë rinoceronti dhe shumë hienave. Duket si një libër kafshësh për fëmijë, por një libër i mrekullueshëm. Pamja e xhirafave që kullosin në majat e akacieve të larta dhe të rralla është impresionuese. Ashtu si e luanëve, që kanë një sjellje tejet indiferente por edhe madhështore.
– Kush janë kafshët më të rrezikshme, e pyes shoqëruesin tonë, Xhoshua.
– Të gjitha më thotë ai.
Dalja nga makina është rreptësisht e ndaluar. Mund të ketë insekte të dëmshme, gjarpërinj, ose ndonjë luan mund të shfaqet nga bari i dendur dhe atëherë do ishte një katastrofë. Por edhe nëse je në makinë, ka 3 kafshë të cilave nuk lejohet t’i afrohesh më shumë se 25 metra: luani, rinoceronti dhe elefanti. Të tre e sulmojnë makinën dhe janë agresivë.
Xhoshua më sqaron se në park ka rregulla tejet të ashpra. Nuk lejohet energjia elektrike, nuk lejohet asnjë lloj ndërtimi veç disa tendave – hotele, nuk lejohen rrugët e asfaltuara dhe as zhurmat që mund të shqetësojnë kafshët. Një trupe Ranger vëzhgojnë gjithçka dhe kujdesen që asnjë nga rregullat të mos shkelen. Kur ne i kërkojmë që ai të mos e marrë me shumë seriozitet shpejtësinë e limtuar në safari, na përgjigjet fare thjeshtë:
– Nëse e bëj më largojnë nga puna. Nuk është e thjeshtë të gjesh një punë tjetër sidomos nëse mësojnë që të kanë hequr se ke thyer rregullat.
Makina bën rrotullimet e fundit në një hapësirë ku orientimi duket gjëja më e pamundur dhe anash nësh shfaqet një piramidë kufiri. Është po ai gur – piramidë që mbaj mend nga libra e fëmijërisë, me foton e kufitarit dhe qenin e tij me gjuhë jashtë, qenin e kufirit siç e quanim atëherë, por në një sfond tjetër. Mungojnë malet. Rreth e rrotull është një hapësirë e sheshtë, e boshtë dhe vetëm tej, mbase kilometra më tutje, duken disa akacie jo shumë të larta. Qielli është i ngarkuar me re dhe rreth e rrotull mbretëron një qetësi që nuk e gjen më në botë. Është një pamje që nuk përshkruhet më fjalë, një nga imazhet më të bukura që më kanë ngelur në mend megjithëse kam udhëtuar kaq shumë. Piramida ka vetëm një K dhe një T, si të orientojë dy vendet që ndahen në këtë hapësirë të pamatë, një hapësirë që e dominojnë kafshët dhe për të cilën grinden dhe përleshen vetëm ato, thuajse kurrë njerëzit.
– Ç’dua unë këtu, pyeta vetën? Në këtë rrip toke që ndan Kenian me Tanzaninë, në zemër të Afrikës? Në këtë imazh mbresëlënës ku fare pak shqiptarë kanë shijuar perëndimin e diellit?
Të njëjtën pyetje kishte pasur edhe Batoni. Kështu më tha në mbrëmje, ndërsa ishim ulur të pinim diçka nën qiellin me miliona yje dhe të vëmendshëm ndaj majmunëve që shfaqeshin duke përlarë në sekondë nga tavolina gjithka të ëmbël e herë herë edhe celularët që ishin mbi të.
– Si është jeta e banorëve lokalë, pyeta Xhoshuan përpara se të ndaheshim dhe a mund t’i shohim ata?
– Në park janë dy – tre fshatra të improvizuar për turistë, m’u përgjigj ai. – Imitojnë vallet dhe këngët lokale si dhe shesin prodhime artizanale të përgatitur në fshatrat përreth. Po brenda parkut nuk jetojnë më banorë. I kanë larguar që në 1961 sepse jetonin duke gjuajtur kafshët. Fshatrat e parë janë thuajse 20 km nga kufijtë e parkut, por aty nuk shkon dot kushdo. Ka dy kufizime. E para rreziku i sëmundjeve dhe e dyta, fakti nëse të pranojnë që t’i vizitosh apo jo.
– Duam të shkojmë patjetër, i tha Batoni.
Xhoshua shpjegoi se do fliste që atë mbrëmje me të parin e fisit, por nuk premtoi asgjë.
Në mëngjes ishte i qeshur dhe entuziast. Ndërsa ishim ulur buzë lumit Masai, në shoqërinë e hipopotamëve që lëshonin ca britma të forta dhe krokodilëve që shëlloheshin në diell, na sqaroi se për 200 euro na prisnin në fshatin Mara Siria, ku jetonin thuajse 200 banorë të fisit Masai. Halem Kurtan, djali i prijësit të tyre, do të na priste në dalje të Olololo Gate për të na shoqëruar në fshat.
Halem ishte vërtet aty, thuajse një orë më vonë. Me një anglishte me aksent të fortë na sqaroi se fisi Masai shtrihej nga Mara deri në Serengeti. Se anëtarët e tij që jetonin në Kenia dhe Tanzani numëronin rreth 800 mijë banorë. Një fis krejtësisht nomad, që i kishte rezistuar civilizimit dhe stilit të ri të jetesës. Gjithçka ishte si 1000 vjet më parë dhe këtë kishim mundësi ta vërtetonim shpejt.
Burrat e fshatit qenë mbledhur në hyrje të tij, me veshjet e tyre karakteristike gjithë ngjyra dhe hushtat në dorë. Masait janë poligamë. Janë nga shumë të paktat fise të harruara të botës që jetojnë ende në poligami. Nuk e njohin energjinë elektrike dhe asnjë lloj teknologjie. Zjarri është ende gjëja më e shenjtë. Nuk i njohin ilaçet dhe as paratë. Ato pak që fitojnë nga vizitorët e rrallë i mbledhin në arkën e fshatit për të blerë basme. Me to punojnë vëshjet shumëngjyrëshe që ju mbulojnë trupin.
Jeta është shumë e thjeshtë më sqaroi Halem. Fshati ka 6 fise dhe si rrjedhim 6 porta. Ai është i gjithi i rrethuar nga një gardh i dendur shkarpash për të ndaluar hyrjen e luanëve dhe leopardëve. Shtëpitë e vogla, më shumë vrima, pa dritare dhe pa dritë, qenë të vendosura të gjitha anash, në formë rrethi, ndërsa sheshi bosh në mes shërbente për të mbledhur qetë e gjithë fshatit.
– Ç’do natë 4 djem të fshatit rrinë roje, vijoi ai.
– Kanë armë, e pyeta?
– Jo më tha, ne nuk kemi përdorur kurrë armë, ne përdorim hushta. Një Masai i mirë, e godet dhe e vret luanin me një goditje hushte në qafë. Nëse luani ose leopardi arrin të hyjë në fshat dhe rrëmben ndonjë lopë atëherë rojet e paguajnë nga qetë e tyre.
– Po njerëz sulmojnë, e pyeta?
– Po, u përgjigj. Thuajse çdo muaj kur janë të uritur, por nëse vrasin ndonjë njeri rojet nuk kanë detyrim ta paguajnë.
Përgjigja e tij ishte aq cinike, por e vërtetë. Më sqaroi se banorët jetonin diku 40 – 45 vjeç dhe se i vetmi mjekim që përdornin ishte lëngu i një lloj peme që ata e konsideronin magjike. Një mjekim i improvizuar që shërbente si për kurim ashtu edhe për të lehtësuar dhimbjet.
Masait janë poligamë. Ata mund të marrin sa gra të duan, por kanë vetëm një detyrim për ta bërë këtë. Për çdo martesë mashkulli duhet të ketë e pakta 10 qe. Këto garantojnë që ai mund të rrisë fëmijët që do lindin nga martesa.
– Sa gra ke, pyeta Halem?
– Dy më tha! Kam ende vetëm 23 qe. Jam shumë i ri akoma. babai im ka gjashtë.
Hyra brenda një banese, nëse mund të quhej e tillë. Një si guvë balte, jo më shumë se 8 – 9 metra katorë, shtruar me bar të thatë që shërbente për të amortizuar ftohtësinë e dheut. Në muret anësore, një dorë e kujdeshme kishte shkruajtur: “Faleminderit zotit” anglisht. Përse e falenderonin zotin këta njerëz? Çfarë kishte bërë ai për ta dhe në fakt çfarë prisnin prej tij. M’u kujtua një skenë e ngjashmë 4 vjet më parë, në ishullin e Balit, në Indonezi, kur përpara kasolleve të mjera, e vetmja gjë interesante qenë disa tepsi të mbushura me ujë. Në to pluskonin zambakë dhe lule të tjera bashkë me një qiri të ndezur.
– Përse e kanë këtë, pata pyetur shoqëruesin.
– Falënderojnë zotin, më tha, që ju fali bukën për sot dhe i luten të mos i harrojë edhe nesër.
Kisha mbetur i impresionuar atë ditë me ata njerëz që falenderonin zotin dhe i luteshin ti garantonte mizerjen e tyre të përditshme. Po mbetesha sërish, ndërsa shihja ato gërma anglisht në një popull që jetonte si 1000 vjet më parë. Në një popull që nuk e dinte dhe as donte ta dinte se çfarë forme dhe zhvillimi kishte bota përtej kufijve të atij fshati mjeran.
Në mes të fshatit qenë mbledhur burrat që na ftuan t’i bashkoheshim kërcimit të tyre tradicional. Një kërcim antik që synonte të mbante larg shpirtrat e këqinj dhe të trembte bishat që mund të sulmojnë fshatin. Kishte diçka luftarake, por edhe motivuese në britmat dhe hedhjet e tyre. Ca britma therëse që me gjithë vokalin tim për t’u admiruar nuk i imitoja dot.
– Tani do shkojmë tek gratë na tha Halem. Ai u bë befas serioz dhe shtoi. – Ato do këndojnë dhe ajo që ju mendoni se këndon më mirë mund të bëhet gruaja juaj. Mjafton të keni 10 qe.
– Jeton ajo dot jashtë fshatit, e pyeta?
– Jo, ma ktheu ai, po ti mund ta kesh nusen këtu dhe mund të vish ta takosh sa herë të duash.
Mbuluar me copat e tyre shumëngjyrëshe, gratë ishin vendosur në një rresht perfekt. Kënga e tyre me disa zëra ishte po aq impresonuese sa e burrave. Madje më magjepse.
– Këndojnë bukur, i thashë Halemit, por këtë herë nuk kam ndërmend të marr një nuse në Mara Siria.
Halem tundi kokën i bindur që humbësi më i madh isha unë vetë.
Pak minuta më vonë u ndamë, ndërsa ai më hapi gjithë xhentilesë derën e makinës.
– Ku e di ti si hapet kjo, e pyeta?
– E kam parë më tha, edhe pse vetë, nuk hipi kurrë. Unë vrapoj, vrapoj gjithë ditën.
E pamë vërtet që u nis me vrap, ndërsa makina jonë ecte tej dhe ai humbi nën bushet ku dikur ishte luajtur filmi magjik “Out of Africa”.
Në mbrëmje ishim sërish në Nairobi. Udhëtimi me avion kishte qenë këtë herë magjik dhe disa turistë norvegjezë që qenë ulur pas nesh, po rrëfenin se ky ishte udhëtimi më i bukur i jetës së tyre.
– Si mund t’i rrezistojnë këta njerëz me kaq stoicizëm civilizimit, pyesja veten, ndërsa kamarieri i sjellshëm i hotelit Norfolk po më servirte një specialitet vendas, që ende sot nuk di se çfarë emri kishte tamam. – Si mund të jetjonë të mbyllur në botën e tyre? Një botë që pasi ka lënë pas tregëtinë e skllevërve, dyndjet e arabëve, periudhën koloniale, luftrat dhe zhvillimin e teknologjisë vijon të jetë e mbërthyer në një aksiomë të thjeshtë: Lopa e vrarë paguhet, njeriu jo.
Ishte një mbrëmje e ngrohtë dhe tejet e koloruar. Një mbrëmje nga ato që mund t’i gjesh vetëm në Afrikë. I kisha ndeshur kohë më parë në Afrikën e Jugut, në shkretëtirën e Saharasë apo në fushat e shkreta të Nigerisë. Kishin të gjitha një të përbashkët, egërsinë. Dhe jetën që tenton ta përballojë atë.
Në mëngjes, ndërsa avioni po ngrihej nga aeroporti i Nairobit, në Tv po shfaqej ceremonia e betimit të Donald Tramp. Obama qëndronte aty, me buzëqeshjen e tij karakteristike. Ato ditë e kishim përmendur shpesh. Ishim në vendin e babait të tij. Një moment mendova se fatet njerëzore janë të pabesueshme në jetë. Nuk është çudi që ai të ishte një djalë si Halem, nëse i jati nuk do ishte nisur të shkollohej në Haëai dhe ai vetë nuk do kishte mbetur me të jëmën atje. Fati e kishte bërë për 8 vite njeriun më të fuqishëm politik të globit. Ai qe munduar të ekuilibronte fatet e botës, ndërsa një bashkëkombas i babait të tij, shqetësohej në fshatin e humbur të Mara Sirias se mos luanët hanin atë natë ndonjë lopë dhe jo një njeri…
Blendi Fevziu
