Aeroporti i Rinasit, industria e nxjerrjes së bakrit, shërbimi i koalidimit të makinave janë biznese shumë të ndryshme por që kanë disa gjëra të përbashkëta. E para, janë koncesione të dhëna nga qeveritë shqiptare përgjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit;e dyta, që të gjitha kanë norma fitimi marramendëse, të lakmueshme nga çdo biznes tjetër.
BIRN shqyrtoi bilancet e këtyre kompanive të krijuara përmes kontratave koncesionare për një periudhë pesëvjeçare nga viti 2010 deri më 2015, dhe zbuloi se shumica dërrmuese e koncesioneve kanë norma fitimi marramendëse në raport me të ardhurat, por në disa raste, koncesionet kanë rezultuar edhe me humbje fiskale, siç është rasti i prodhimit të pullave fiskale SICPA apo ai i markimit të karburanteve GFI.
Koncesionet po i kushtojnë shqiptarëve dhjetëra milionë euro në vit, qoftë në formën e fitimeve monopolistike të krijuara nga këto koncesione, qoftë përmes tregjeve virtuale të krijuara, tregje që jo gjithmonë përbëjnë produkt apo shërbim real publik dhe të cilat, në kushte normale nuk do të ekzistonin.
Megjithatë, qeveritë shqiptare, përfshirë qeveritë socialiste para vitit 2005, atë demokrate 2005-2013 dhe ajo aktuale e qendrës së majtë e udhëhequr nga Socialistët, i kanë dhënë të drejtë vetes të krijojnë këto segmente tregu në kurriz të konsumatorëve.
Kostoja totale e koncesioneve për shoqërinë shqiptare është e vështirë të përcaktohet për shkak se disa nga kompanitë koncesionare kanë produkt real ndërsa vetëm fitimet e tyre mund të jenë të tepërta npër shkak të pozicionit monopol ndërsa disa koncesione të krijuara si mjete kontrolli fiskale përbëjnë kosto për të gjitha të ardhurat që kanë.
Shqiptarët paguajnë aktualisht rreth 6 milionë euro për pulla fiskale që në një situatë tjetër do të kushtonin dhjetë herë më pak, kanë paguar mbi 170 milionë euro përgjatë pesë viteve të fundit për pasaporta dhe karta identiteti biometrike, të cilat, nëse do të prodhoheshin nga vetë shteti do të kushtonin shumë më pak, apo paguajnë miliona euro fitime ekstra për koncesionin e aeroportit.
Bilancet e tetë kompanive koncesionare të analizuara nga BIRN tregojnë se përgjatë periudhës 2010-2014, këto kompani kanë pasur afro 40 miliardë lekë xhiro sëbashku, (rreth 285 milionë euro). Këto janë vetëm një pjesë e vogël e kompanive të krijuara përmes koncesioneve në Shqipëri. Koncesione të tjera si ai i skanimit doganor apo i analizave mjekësore falas, nuk kanë ende bilanc të shpallur për shkak se kanë filluar punë vetëm në vitin 2014.
Edhe pse kostoja e tyre është e njohur tendenca vijon të mbetet e njëjtë, qeveritë vijojnë të krijojnë monopole apo aktivitete nga asgjëja në shërbim të interesave private dhe në dëm të konsumatorëve dhe taksapaguesve.
Monopoli i Rinasit
Koncesioni për aeroportin e vetëm ndërkombëtar në Shqipëri u dha nga qeveria socialiste e ish-kryeministrit Fatos Nano në vitin 2004. Gjatë kohës që ky koncesion u debatua, u ngrit menjëherë pikëpyetja për një klauzolë ekskluziviteti që përcaktohej në kontratë. Kjo klauzolë qe klasifikuar si sekret shtetëror por u publikua në median e kohës. Pavarësisht kritikave, qeveria e firmosi kontratën me afat 20 vjeçar duke krijuar kështu edhe një monopol ligjor.
Monopoli, jo vetëm që dënoi me vdekje aeroportin e Kukësit, i cili, në kohën kur u nënshkrua kontrata qe duke u ndërtuar, por krijoi edhe një kompani me të ardhura të bollshme dhe me fitime të garantuara. Në vitin 2014, Tirana International Airport Shpk realizoi të ardhura në masën 4.2 miliardë lekë (rreth 30 milionë euro) dhe pati fitime neto prej 1.2 miliardë lekësh (rreth 8.7 milionë eurosh).
(Gjergj Erebara/ BIRN)
