Që në vitin 2019, Bundestagu kishte miratuar ndërtimin e një memoriali përkujtimor qendror për viktimat e diktaturës komuniste në Gjermani. Deri më tani ka ndodhur pak, më në fund planet po konkretizohen.
Është një lëndinë e gjelbër e mirëmbajtur me disa pemë të reja. Përpara saj tre stola parku. Çdo ditë, mijëra njerëz kalojnë në të ashtuquajturin Spreebogen (Harku i Spresë) në qendër të Berlinit. Ata janë turistë nga e gjithë bota, punonjës të Kancelarisë Federale aty pranë ose të Bundestagut, në udhëtimin e tyre të shkurtër për në ose nga Stacioni Qendror i Berlinit. Trualli i zbrazët do të jetë vendi i një prej memorialeve më të rëndësishme në Republikën Federale të Gjermanisë. Që nga vjeshta e vitit 2024, ai është caktuar si vendi për “Memorialin në Kujtim dhe Përkujtimin e Viktimave të Diktaturës Komuniste në Gjermani”. Ai ka për qëllim të përkujtojë viktimat e shumta të tiranisë komuniste në Gjermani.
Deri në vitin 1989, një kufi ndante Gjermaninë midis Perëndimit dhe Lindjes, midis qeverive demokratike në Perëndim dhe qeverive komuniste në Lindje. Në Gjermaninë Lindore, Zona e Pushtimit Sovjetik (SBZ), e cila kishte ekzistuar që nga fundi i luftës në vitin 1945, u shpall Republika Demokratike Gjermane (RDGJ), e themeluar më 7 tetor 1949.
Sistemi diktatorial i persekutoi vazhdimisht disidentët dhe shtypi lirinë e udhëtimit dhe të shprehjes deri në rënien e tij në vjeshtën e vitit 1989 dhe ribashkimin e Gjermanisë vitin pasardhës. Më shumë se 600 njerëz humbën jetën gjatë viteve të RDGJ-së duke u përpjekur të arratiseshin në Perëndim përtej kufirit të brendshëm gjerman ose përtej Murit të Berlinit. Këtë persekutim kërkon të kujtojë memoriali. Projekti tani po merr formë. Në shtator, Parlamenti do të debatojë buxhetin federal të vitit 2026 dhe do ta miratojë atë në nëntor. Buxheti i Ministrit të Shtetit për Kulturën synon të sigurojë financimin për ndërtimin e memorialit. Pastaj mund të fillojë konkursi për dizajnin e tij.
Shoqatat e viktimave: Memoriali i vonuar
“Ngritja e këtij memoriali është madje e vonuar prej kohësh”, tha Dieter Dombrowski për DW. 74-vjeçari me origjinë nga Berlini Lindor është kryetar i “Unionit të Shoqatave të Viktimave të Tiranisë Komuniste”. Në vitin 1974, ai u dënua me katër vjet burg nga Gjykata e Qarkut Schwerin në Gjermaninë Lindore për “kalim të paligjshëm të kufirit” dhe “vendosje kontaktesh subversive”. Dombrowski vuajti 20 muaj të dënimit të tij dhe më vonë iu lejua të emigronte në Gjermaninë Perëndimore, dhe u rehabilitua në vitin 1994.
Memoriali, thotë 74-vjeçari, do mund të përkujtojë edhe ata të burgosur që kanë ndërruar jetë. “Shumë njerëz nuk jetuan për të parë rënien e Murit në vitin 1989, por e pritën me padurim.” Për të mbijetuarit, ai ofron mbështetje psikologjike dhe tregon se nuk ishin vetëm. “Ne jemi ndoshta të fundit në ish-Bllokun Lindor që ngremë një memorial kombëtar për këtë. Kjo flet vetë”, thotë Dombrowski. Ai thekson se kujtimi i viktimave të “diktaturës së dytë gjermane”, viteve të RDGJ-së deri në vitin 1989, nuk duhet ta zvogëlojë “rëndësinë e veçantë” të diktaturës së parë gjermane, epokës naziste. “Por komunizmi do të thotë gjithmonë diktaturë”, thotë ai.
Deri më sot, më shumë se 900 vende përkujtimore dhe muze në Gjermani kujtojnë diktaturën në RDGJ. Shumë prej tyre janë iniciativa lokale ose rajonale, ndërsa disa kanë rëndësi përetj -rajonale, siç janë “Memoriali Berlin-Hohenschönhausen” ose “Memoriali i Burgut Cottbus”, të cilët të dy përkujtojnë burgjet e Stasit.
Përgjegjës për memorialin do të jetë Fondacioni Federal për Përballimin me Diktaturën SED. Drejtoresha e tij, Anna Kaminsky, shpreson që sapo të sqarohet buxheti, projekti do të bëhet më konkret dhe memoriali do të bëhet realitet “sa më shpejt të jetë e mundur”. Është e rëndësishme që “sa më shumë viktima dhe të prekur, veçanërisht ata të viteve të para”, ta shohin ende memorialin e përfunduar. Në këtë mënyrë, ata mund të ndiejnë se vuajtjet e tyre kujtohen përgjithmonë, tha historiani për DW.
Të tregohen dallimet mes diktaturës dhe demokracisë
Kaminsky i referohet kryengritjes popullore në RDGJ në qershor të vitit 1953 dhe ndërtimit të Murit të Berlinit në gusht të vitit 1961, Perdes së Hekurt midis Lindjes dhe Perëndimit në Evropë dhe kujtimin konkret e sheh si të nevojshëm “urgjentisht sot për të identifikuar ndryshimet midis diktaturës dhe demokracisë”.
Ende duhet miratuar buxheti federal i vitit 2026. Ajo që është sqaruar vetë është çështja e truallit. Fondacioni Federal për Rivlerësimin e Diktaturës SED, stafi i Ministrit të Shtetit për Kulturën dhe Zyra Federale për Ndërtimin punojnë aktualisht për tenderin e konkurrimit për projektimin e memorialit të ardhshëm. Pritet që punimet të fillojnë pa vonesa sapo të miratohet financimi. Nëse konkursi vendoset në vitin 2026, ndërtimi mund të fillojë në vitin 2027 – 38 vjet pas rënies së Murit.
Dombrowski thotë se shoqatat e viktimave nuk janë të interesuara thjesht për një vend përkujtimor ku zhvillohet një ceremoni shtetërore një herë në vit ose ku vendosen kurora herë pas here. Ai do të donte të shihte një “memorial interaktiv”, të cilin Fondacioni Federal për Përballimin me Diktaturën e SED mund ta ofronte edhe në internet – një vend përkujtimor tredimensional që ofron një sërë veçorish shtesë duke përdorur kode QR. Në këtë mënyrë, vendi mund të bëhet një qendër mësimi për klasat shkollore, grupet rinore ose institucionet arsimore, thotë Dombrowski. “Atëherë ai nuk do të ishte vetëm një memorial, por edhe një kontribut më i gjerë për edukimin qytetar.”/DW
