Si kjo javë, pesë vjet më parë, e para fitore nga të shumtat e pranverës Arabe u arrit në Tunizi.
Demonstrata popullore, përgjithësisht jo të dhunshme, kishin filluar katër javë më parë në pjesën e brendshme jugore të vendit.
Duke ndjekur vetë-sakrificën e një shitësi perimesh, Mohammed Bouazizi në 17 Dhjetor 2010, demonstratat u shpërndanë me shpejtësi, duke kulmuar në një tubim të madh jashtë ministrisë së jashtme në Tuniz në 14 Janar.
Atë ditë, në përballje me një opozitë dhe sulm përgjithësisht të planifikuar, udhëhiqte Presidenti i Tunizisë, Zine al-Abidine Ben Ali. Që prej asaj kohe ai u fsheh në Arabinë Saudite.
Por pse suksesi në pamje të jashtme i revolucionit Tunizian u ndoq nga kaq shumë katastrofa? Mund të jetë e vërtetë që një zhvillim i gjerë paqësor, që inspiroi miliona njerëz përreth botës, kontribuoi në situatën që ndeshet sot?
Luftra civile të ndërkombëtarizuara në Siri dhe Yemen, rritja e Shtetit Islamik, rregulli autoritar në Egjipt, përmbysja e qeverisë qendrore në Libi dhe emigrantët që rrezikojnë për ti shpëtuar këtij horrori?
Një përgjigje e shkurtër është se të shpëtosh nga një autoriteti diktatorial dhe i denigruar nuk është e mjaftueshme.
Të ndërtosh institucione demokratike dhe të ringresh besimin në një shtet me të meta, janë detyra më të vështira.
Ishte një dështim në të kuptuarit këtë gjë, që e çoi SHBA dhe Britaninë në aventurën e tyre shkatërrimtare në Irak në vitin 2003.
Por edhe mbrojtësit e rezistencës qytetare paqësore, shpesh janë përqendruar në detyrën e shpëtimit prej diktatorëve më shumë se sa të planifikimi i asaj që vjen më pas.
Tunizia vetë, mbetet vendi që ka arritur më shumë ndryshime politike që prej pranverës Arabe me kostot më të pakta njerëzore. Regjimi nuk ra thjesht dhe vetëm prej largimit të Ben Ali. Ky ishte vetëm fillimi.
Brenda vendit filloi një luftë e gjatë, jo vetëm për të zëvendësuar pasuesit më të korruptuar dhe të papërgjegjshëm të regjimit të vjetër, por edhe për të hartuar një rend të ri kushtetues. Kjo mori dy vjet, dhe mundi të ketë sukses, sepse pati besim ndërmjet palëve të ndryshme të përfshira.
Cilët faktorë e bënë të mundur tranzicionin drejt demokracisë shumëpartiake të Tunizisë?
Dy të cilat janë përmendur shpesh janë: Etika tradicionale e ushtrisë tuniziane që është apolitike dhe prirja kulturore Tunizisë në Evropë. Por një faktor i tretë kyç, i lidhur ngushtë me këto dyja, ishte roli i shquar i partisë Ennahda.
Shumë kohë para vitit 2011, ky organ islamik , shumë i ndryshëm nga grupet islamike në vende të tjera, ishte zhvilluar në një drejtim të fuqishëm demokratik. Nën presidencën e Ben Aliut, përvoja e saj e represionit ekstrem e çoi drejt bashkëpunimit me partitë e tjera politike. Pas revolucionit, njohu parakushtin absolutisht themelor të demokracisë: Palët duhet të jenë të gatshëm për të humbur zgjedhjet. Në vitin 2014 Ennahda i humbi zgjedhjet, por i pranoi.
Suksesi tunizian në shpëtimin nga Ben Ali u pasua në Egjipt me dorëheqjen e presidentit Hosni Mubarak në muajin shkurt të vitit 2011, nga vdekja e Kolonel Muamar Gadafit në Libi në Tetor dhe me largimin e presidentit Ali Abdullah Saleh nga Jemeni, në shkurt 2012.
Me përjashtim të Libisë, ku ngjarjet ishin të dhunshme, këto revolucione mund të shihen si triumfet e rezistencës civile. Megjithatë, asnjë nga rastet e post-Tunizisë përfundoi me ndonjë sukses afatgjatë.
Egjipti pa një qeveri të zgjedhur prej “Vëllazërisë Myslimane” të dëbuar nga ushtria me një grusht shteti që kishte më shumë mbështetje popullore, por që ka rezultuar në një regjim që është jo më pak autoritar se ai i Mubarakut.
Ndërkohë, në dy vende ku ka pasur lëvizje të forta opozitare, por jo revolucion, Bahreini dhe Siria, ka patur dy rezultate shumë të ndryshme. Asgjë prej atyre që demonstruesit kishin kërkuar nuk ndodhi sepse në Bahrein nuk pati një përforcim të qeverisë nga ndërhyrja e ushtrisë Saudite; dhe në Siri vijoi fatkeqësia absolute.
Fuqitë e jashtme nuk kanë luajtur një rol të lavdishëm, në asnjërën nga këto vende. Jemeni është shpartalluar dhe paqja duket shumë larg.
Problemet nuk kanë fund. Në mesazhin e tij të “ Shpresës për popullin e Egjiptit”, Ayman al-Zawahiri, i cili u bë udhëheqës i al-Kaidës pas vrasjes së Osama bin Ladenit në maj të vitit 2011, dukej i impresionuar nga kryengritjet në Tunizi dhe Egjipt.
Por fjalët e tij, të parashikueshme, nuk nënkuptonin ndonjë njohuri se konflikti paqësor kishte arritur më shumë se gjithë planet vrastare të al-Kaedës. Për më tepër, rritja e Isis dhe celulat e saj që nga viti 2014 ka treguar se si lëvizjet ekstreme islamike mund të përfitojnë nga hapësirat ku qeveria ka rënë.
Në të vërtetë, ISIS e vë theksin në kontrollin fizik të territorit , gjë kjo që e dallon atë nga al-Kaida dhe është një pasojë logjike e vakumeve të energjisë që u shfaqën në shumë vende të prekura nga Pranvera Arabe.
Çfarë tregon kjo “përrallë” mjerimesh në lidhje me kapacitetin e rezistencës civile për të çliruar popullin nga autokracia?
Dalin tre mësime të forta :
E para është se rezistencat civile kanë pushtet dhe ndoshta nganjëherë shumë.
Ato mund të minojnë shtyllat mbi të cilat qendron autokracia. Megjithatë, rezistenca civile nuk mund të punojë kundër një sundimtari, i tillë si Bashar al-Assad në Siri, i cili mund të ketë mbështetjen e një segmenti të rëndësishëm të shoqërisë. Dhe, në qoftë se ajo ka rrëzuarshtyllat e autokracisë, pasuesit e saj duhet të njohin ekzistencën dhe me pasoja të rënda, të mungesës së energjisë njerëzore.
Mësimi i dytë është se tradita e të parit të rezistencës civile si natyralisht superiore ndaj punëve të rëndoma qeveritare është thellësisht problematike.
Kudo që është përdorur kundër një regjimi, duhet të ketë një plan të besueshëm për qeverisjen e vendit. Në mungesë të një plani të tillë, rezistenca civile është pjesë e problemit, jo pjesë e zgjidhjes. Shumë prej Pranverave Arabe në pranverën e vitit 2011 ishin spontane dhe në disa raste pa udhëheqës, e kësisoj të papërshtatshme për të marrë rolet e lodhshme të partive politike apo avokatëve kushtetues.
Mësimi i tretë është se në shumë situata, është rasti i lëvizjeve për të bërë kërkesa më modeste se sa rënia e regjimit.
Në Jordani dhe Marok, për shembull, Pranvera Arabe kishte një karakter në thelb reformist. Mund tëjetë herët për të thënë se sa të suksesshëm kanë qenë, por ata kanë shmangur disa nga katastrofat e pesë viteve të fundit.
Ngjarjet e jashtëzakonshme që pasuan vdekjen e Bouazizi në një pjesë të largët të Tunizisë dukeshin në atë kohë si shembulli klasik i një efekti domino. Valët e fuqisë së popullit rrëzuan tiranët në të gjithë botën arabe.
Megjithatë, tragjeditë që pasuan konfirmojnë se çdo vend vepron ndryshe, si rezultat i historisë së ndryshme të tyre, ekonomisë, gjeografisë dhe sistemeve të besimit.
Revolucionet shpesh përhapen përtej kufijve. Por jo domsdosmërisht transmetohen ashtu siç duhet.
***
Marrë nga “The Guardian”
Përktheu: Alteo Hysi
