(Jo)Origjinaliteti i artistëve shqiptarë
Nxitur nga debati virtual rreth (jo)origjinalitetit të projektit “White Love” të fotografit Sonny K.Elson, si dhe për dilemën nëse, fotografët tanë – dhe jo vetëm fotografët – kopjojnë apo veç ndikohen nga artistë të njohur jashtë shtetit.
Albatros Rexhaj
Projekti White Love i Sonny K. Elson nxiti një “polemikë” të vogël mes meje dhe një dashamirësi të fotografit Sonny K. Elson rreth një teme shumë të rëndësishme për të gjithë artistët shqiptarë: origjinalitetit! Dhe meqë nuk jam ithtar i diskutimit virtual (sepse, në mos asgjë tjetër, kurrë nuk mund ta di se me kë vërtet po debatoj), thelbin e kësaj “polemike” dua ta ndaj me të gjithë të tjerët, sepse diskutimi për (jo)origjinalitetin e artistëve shqiptarë është me interes për të gjithë.
Po! White Love e Sonny K. Elson-it është e ndikuar nga Towel Series e fotografit të njohur Mario Testino. Kjo është një gjë që, aty për aty, pa ndonjë mundim të madh dhe pa pretendimin se kanë zbuluar Amerikën, mund ta dallojnë të gjithë ata që kanë sado pak njohuri të përgjithshme në këtë fushë.
Dhe çfarë duam të themi me këtë pohim?
Nëse qëllimi është që të përbaltet një emër i përveçëm, atëherë diskutimi bartet në një fushë që vetvetiu do të transformohet në një mal të egër dhe të pafund, në diçka tejet provinciale dhe tipike (për të keq) shqiptare. Por nëse qëllimi është që të bëjmë një debat përmbajtjesor për një kategori estetike dhe kreative, shumë të rëndësishme për artistët shqiptarë, atëherë duhet të kemi shumë kujdes se si i qasemi.
Po ia nisi nga projekti i Sonny-t.
Fakti që Sonny është ndikuar nga Testino, por edhe artistë të tjerë para tij që kanë shfrytëzuar të njëjtin motiv (shumë kohë para Testino-s, fotografë të tjerë, në konture pak a shumë të njëjta, kanë pasur për modele emra të njohur, si Sofia Loren, Natlie Vud, Xhejn Karmen etj), nuk e zbeh aspak punën dhe idenë e Sonny-t. Ashtu siç e kam parë unë, në mos asgjë tjetër, në këtë hapësirën tonë të vogël shqiptare, ndër të tjera, Sonny K. Elson-i synon që të perceptohet si një Mario Testino shqiptar. Dhe, theksoj, nuk ka ndonjë gjë të keqe këtu. Përkundrazi!
Testino, dhe disa të tjerë para tij, në atë stil me peshqir dhe pak make up, kanë fotografuar yje botërore, ndërsa Sonny ka fotografuar yjet tona. Besoj se shumë pak prej tyre do të mbërrinin deri në pikën që të fotografoheshin në ato poza nga Testino! E di se, ngaqë jemi kapërthyer në kthetrat e inferioritetit, shumëkush reagon për të keq te përdorimi i fjalës “yjet tona”, por ato janë ato që janë – në mos asgjë tjetër, pasqyrë e jona dhe e botës sonë të vogël.
Shtroj pyetjen tjetër: a mund të flasim për kopjim apo për frymëzim/ndikim?
Kopjim do të thotë të rikrijosh diçka tërësisht identike. Ndërkaq, të ndikohesh do të thotë të krijosh diçka, sado kudo tënden, por brenda linjave që ka ravijëzuar dikush tjetër para teje.
Fotografët tanë, dhe kjo më pëlqen tek ta, nuk e fshehin aspak se tërë kohën lundrojnë në internet dhe “vjedhin” ide të mira. Madje, mes nesh janë së paku dy emra të dallueshëm që krijojnë fuqishëm në frymën e fotografit ikonë Steve McCurry. Pyes: ky fakt, e zbeh punën e tyre? Aspak, sepse subjekt i trajtimit të tyre vazhdojnë të jenë motive dhe personazhe shqiptare.
Diçka të ngjashme mund të themi edhe për krijuesit tanë të modës që, po ashtu, tërë kohën rrinë në internet dhe ndjekin trendet botërore. Edhe ata tërë kohën “vjedhin” ide, por, po ashtu, tërë kohën, në “vjedhje” e sipër, nxjerrin diçka të veçantë dhe që është veç e tyrja.
Kjo më nxit të pyes: sot, çfarë është origjinaliteti?
Në një botë kur tashmë çdo gjë është thënë e stërthënë, është parë e stërparë, është dëgjuar e stërdëgjuar, origjinaliteti është një kategori tejet subjektive. Kjo është edhe arsyeja pse, sot në botë, gjetje tërësisht origjinale ka vetëm në fushën e teknologjisë, ndërkohë që arti është futur (përsëri) në procesin e rikrijimit të vetvetes. Por edhe kjo nuk është ndonjë risi.
Artistët e Mesjetës rikrijuan artin antik duke i dhënë asaj një frymë iluministe, artistët e shekullit XX rikrijuan iluminizmin e Mesjetës duke i dhënë asaj komponentin e lirisë individuale dhe kështu do të vazhdojë deri në fund të kohës.
Ky është një rast i mirë për të bërë pyetjen tjetër: vallë, a kanë artistët tanë potencial që të krijojnë një mendim të vetin, tërësisht origjinal?
E them me zë të lartë, se po! Por kjo do të vonojë për aq sa ne vetë të mos i mundshtojmë në çdo hap dhe në çdo përpjekje që ata bëjnë!
Kur kam shkruar shënimin tim për projektin White Love (publikuar në Anabel, më 26 korrik 2016), qëllimshëm e kam vënë theksin te modelet dhe modelin e vetëm (Denis Biduli) në këtë projekt. Ata janë yjet tanë që, për pak sekonda, nëpërmjet objektivit të Sonny-t, u bënë pjesë e një fryme globale (Towel Series), bashkë me yjet më të njohura të botës. Ashtu siç e kam thënë në shkrim, në këtë projekt, gjetja origjinale Sonny-t është prezantimi i këtyre vajzave me një përshtypje të lehtë të ndjesisë së turpit para kamerës. Pikërisht kjo ndjesi turpi është një cilësi tipike shqiptare! Ndërkaq, mënyra fine se si modelet tona janë paraqitur në këtë projekt, dhe jo veç në këtë, është tregues se ato janë të denja që të matin forcat me koleget e tyre në pasarelat më të njohura të botës. Dhe unë – cilësim krejt personal dhe subjektiv i imi ky – i adhuroj për këtë fuqi krijuese që shpërfaqin përkundër dhunës sociale, psikologjike dhe jokorrektesës primitive me të cilën ato duhet të ballafaqohen çdo ditë.
Dhe kjo më kthen në fillim: tek origjinaliteti!
A janë origjinalë artistët shqiptarë?
Po, në mos për asgjë tjetër, së paku për mënyrën se si i përballojnë fyerjet dhe jorrektesën që ua servir shoqëria shqiptare.
Madje, në këtë pikë, janë kampionë të vërtetë!
