Pas rreth një dekade në pushtet, udhëheqësit autoritarë me shumë vite në pushtet zakonisht përballen me një udhëkryq: ose rrisin shtypjen, forcojnë rrethin e tyre klientelist dhe shtrydhin çdo mbetje të medias së pavarur, ose i përgjigjen thirrjeve të opozitës për reforma.
Kjo është parë shumë herë në botë në dekadat pas Luftës së Ftohtë.
Autokratët pothuajse gjithmonë zgjedhin rrugën e parë dhe bëhen edhe më të ashpër. Tani, me protestat anti-qeveritare në rrugët e Beogradit, Aleksandar Vuçiç është përballë kësaj zgjedhjeje.
Për tetë vite si president i Serbisë, dhe më parë si kryeministër, ai ka sunduar me një dorë gjithnjë e më ndërhyrëse, por ende udhëheq një “demokraci të mirëmenaxhuar” më shumë sesa një autokraci të plotë.
Vuçiç ka bërë një lojë finoke balancimi edhe në arenën ndërkombëtare.
Ka mbajtur marrëdhënie korrekte me Moskën, pa e acaruar aty ku nuk mban Bashkimin Evropian dhe SHBA-të dhe ka mbyllur sytë ndaj shitjes së armëve serbe për Ukrainën. Nga ana tjetër, ka joshur Pekinin për miliarda dollarë investime në industri dhe infrastrukturë.
Ai gjithashtu ka ndërtuar marrëdhënie me bashkëpunëtorë të ngushtë të Donald Trump gjatë mandatit të parë presidencial të këtij të fundit.
Ky ekuilibrim i Vuçiçit mund të merret si shembull nga shtetet me orientim të shumëfishtë.
Por brenda vendit, rrugëtimit të tij po i vjen fundi, pasi pakënaqësitë ndaj sundimit të tij të pakontrolluar dhe të paqartë janë shndërruar në protesta.
Shkëndija u ndez nga shembja e çatisë së një stacioni treni në Novi Sad në nëntor, ku humbën jetën 16 persona. Opozita fajësoi për këtë katastrofë korrupsionin shtetëror, keqqeverisjen dhe mungesën e kontrollit, të gjitha të konsideruara shenja dalluese të regjimit të Vuçiçit.
Që nga nëntori, demonstruesit kanë dalë në rrugë masivisht dhe kohët e fundit po kërkojnë zgjedhje të parakohshme.
Java e kaluar shënoi protestat më të dhunshme deri tani, me përplasje me policinë në disa qytete. Gjatë viteve, Vuçiç, që dikur shihej si nacionalist i ashpër, ka përdorur ndjenjat kombëtare të serbëve në Bosnje e Kosovë për të forcuar pushtetin e tij. Por tani kjo taktikë po humbet efektin…
Në teori, Vuçiç mund të hiqte kufizimet ndaj mediave jo-shtetërore, të hapte terrenin politik për opozitën dhe të niste hetime të pavarura për skandale si shembja e stacionit në Novi Sad.
Të gjitha këto do të ndihmonin gjithashtu përpjekjet e bllokuara të Serbisë për t’u anëtarësuar në BE. Por reformat nuk janë rruga e autokratit: Vuçiç po sillet sipas modelit të zakonshëm dhe po shtyp edhe më fort.
BE dhe Britania e Madhe e kanë toleruar për shumë kohë.
Politika ndërkombëtare ka diktuar një dëshirë për të mos lejuar që Serbia të rrëshqasë drejt orbitës së Rusisë. Por kjo qasje “pa ndërhyrje” nuk është më e qëndrueshme.
Vuçiç duhet të nxitet për të qenë më i përgjegjshëm dhe për të mbajtur zgjedhje realisht të ndershme; kjo është e domosdoshme edhe për çdo shpresë për anëtarësim në BE.
Alternativa është që Serbia të rrëshqasë në rrugën ku ka përfunduar fatkeqësisht Gjeorgjia: duke u shndërruar në një demokraci të rreme, mbi të cilën BE nuk ka ndikim dhe ku mund të reagojë vetëm me deklarata proteste.
Ndërkohë, SHBA-të duket se e kanë lënë bosh fushën ballkanike për momentin. Por Britania dhe BE-ja jo! Ato duhet të veprojnë dhe të përdorin levat e tyre ekonomike.
Nëse nuk e bëjnë, dhe Serbia shkon më tej në rrugën autoritare, fajtori nuk do të jetë vetëm Vuçiç, por edhe mbështetësit perëndimorë që mbyllën sytë./Tvklan
