Mes fokusit intensiv në përpjekjet e Bashkimit Evropian për të ulur importet e gazit dhe naftës ruse gjatë viteve të fundit, një produkt i rëndësishëm ka shpëtuar pa u vënë re: plehu.
Rusia është një prodhues dhe eksportues i madh global i plehrave, të cilat përdoren nga fermerët dhe prodhuesit e ushqimit për të siguruar lëndë ushqyese për bimët dhe të korrat.
Ndërsa BE-ja e ka hequr kryesisht naftën dhe gazin rus nga lista e saj e importeve, ajo ka rritur blerjet e plehrave të vendit që kur Rusia pushtoi Ukrainën në shkurt të vitit 2022. Pjesa e Rusisë në importet e plehrave të BE-së është rritur nga 17% në vitin 2022 në rreth 30% tani. Vetëm në vitin 2024, importet u rritën me më shumë se 33% në rreth 2 miliardë dollarë (1.75 miliardë euro).
Sipas Observatorit të Kompleksitetit Ekonomik të MIT — një platformë e detajuar e të dhënave tregtare — Rusia eksportoi një total prej 15.3 miliardë dollarësh plehra në vitin 2023, duke e bërë atë eksportuesin më të madh në botë.
Ndërsa tregjet e saj kryesore të eksportit janë India dhe Brazili, BE-ja së bashku përbën një pjesë të konsiderueshme të eksporteve të Rusisë, duke peshuar rreth 13% në vitin 2023.
Megjithatë, më herët këtë muaj, Parlamenti Europian miratoi propozimin e Komisionit Europian për të futur një tarifë prej 6.5% për plehrat e importuara nga Rusia dhe Bjellorusia. Plani është që tarifat të vazhdojnë të rriten në 50% deri në vitin 2028.
Pse BE blen kaq shumë plehra ruse?
Kjo mund të shpjegohet pjesërisht nga lloji i plehut që prodhon Rusia dhe mënyra se si e prodhon atë. Rusia specializohet në plehrat me bazë azoti ose inorganike, të cilat kërkojnë sasi të mëdha gazi natyror si lëndë e parë ashtu edhe për ta prodhuar atë.
Shumë vende të BE-së kërkojnë plehra me bazë azoti sepse ato janë veçanërisht të pasura me azot dhe lëndë ushqyese jetësore si fosfori dhe kaliumi.
William Moseley, profesor i gjeografisë në Kolegjin Macalester në SHBA dhe anëtar i Panelit të Ekspertëve të Nivelit të Lartë të OKB-së për Sigurinë Ushqimore dhe Ushqyerjen, i tha DW se Rusia është veçanërisht në një pozicion të mirë për të përmbushur këtë kërkesë sepse mund të përdorë gaz të lirë për të prodhuar plehun me çmime shumë më të ulëta se konkurrentët evropianë.
Për shkak të gazit të lirë vendas, kompanitë ruse të plehrave kanë një avantazh kostoje ndaj rivalëve të tyre evropianë. Sektori evropian i plehrave është ngritur kundër asaj që disa e kanë quajtur Rusia “hedhje” të plehrave të lirë në tregun e BE-së.
Kur çmimet e energjisë në Evropë u rritën ndjeshëm dhe tregjet e energjisë u ndërprenë nga pushtimi i Ukrainës , shumë prodhues evropianë të plehrave me bazë azoti u detyruan të ndalonin prodhimin. Tani ata kanë humbur pjesë të tregut ndaj Rusisë dhe po përpiqen të konkurrojnë.
Cilat janë alternativat e BE-së?
Sipas Moseley, planet tarifore të BE-së sugjerojnë se ajo është serioze në lidhje me heqjen dorë nga plehrat ruse deri në vitin 2028.
“Kjo do t’i detyrojë vendet e BE-së të furnizohen me plehra inorganike nga vende të tjera”, tha ai për DW, duke identifikuar Kinën, Omanin, Marokun, Kanadanë ose SHBA-në si tregje alternative të mundshme.
Mosley beson se alternativa të tjera për BE-në do të ishin t’i drejtohej burimeve të veta të plehrave me bazë azoti — të cilat do të ishin shumë të shtrenjta për shkak të kërkesave për gaz — ose të rriste përdorimin e plehrave organikë të bërë nga plehu dhe mbetjet organike të kompostuara.
Ky opsion, shtoi ai, ishte “më i qëndrueshëm dhe më i mirë për tokën”.
“Ndërsa nuk ka gjasa që BE-ja të bëhet plotësisht e pavarur nga importet e plehrave inorganike, ajo me siguri mund ta zhvendosë raportin drejt një varësie më të madhe nga prodhimi vendas i plehrave organikë, veçanërisht nëse kjo bëhet gradualisht”, tha Mosley
A mund të ndikojnë vërtet plehrat organikë të bëra nga plehu organik në vëllimet e importit rus?
Vetë BE-ja e ka pranuar se dëshiron të lëvizë në këtë drejtim të zhvillimit të plehrave të përpunuara nga jashtëqitjet dhe urina e kafshëve.
Christophe Hansen, Komisioneri Evropian për Bujqësinë dhe Ushqimin, tha në shkurt se sektori i blegtorisë mund të “ofrojë një kontribut pozitiv në ekonominë rrethore” me pleh organik, pasi ai “kultivohet në vend dhe nuk ka nevojë të vijë nga jashtë dhe nuk bazohet në çmime të larta të energjisë si gazi”.
Si do të funksionojë plani i BE-së?
Moseley mendon se tarifat e plehrave të BE-së, nëse zbatohen sipas planit deri në vitin 2028, do të eliminojnë gradualisht importet ruse nga tregu i BE-së. “Deri në vitin 2028, tarifat do të jenë aq të larta sa do të jetë ekonomikisht e paqëndrueshme për BE-në të importojë plehra inorganikë nga Rusia dhe Bjellorusia.”
Sanksionet e BE-së do të hyjnë në fuqi në korrik dhe do të synojnë konkretisht produktet bujqësore të cilat BE-ja i kishte lënë pas dore më parë, përfshirë plehrat.
Në një deklaratë, Komisioni i BE-së tha se veçanërisht importet e plehrave kimike “e bëjnë BE-në të ndjeshme ndaj veprimeve të mundshme shtrënguese nga Rusia dhe kështu paraqesin një rrezik për sigurinë ushqimore të BE-së”.
Arsyeja pse sanksionet do të futen gradualisht gjatë tre viteve të ardhshme është për t’u dhënë fermerëve të BE-së kohë për të gjetur alternativa, veçanërisht nëse ata tashmë janë të varur nga plehrat kimike ruse.
A janë të kënaqur fermerët dhe prodhuesit e plehrave kimike?
Në një deklaratë mbi planin tarifor të BE-së, presidenti i grupit industrial Fertilizers Europe, Leo Alders, tha se importet në rritje të plehrave rusë në Evropë kanë “minuar konkurrencën e ndershme dhe kanë ushtruar presion mbi prodhuesit vendas” për një kohë shumë të gjatë.
Edhe pse bëri thirrje për vendosjen më të shpejtë të tarifave më të larta, Alders shkroi se “duke barazuar kushtet, tarifat do të kontribuojnë në sigurimin që prodhuesit evropianë të mund të vazhdojnë t’u furnizojnë fermerëve evropianë plehra me cilësi të lartë dhe të qëndrueshëm për vitet që vijnë”.
Megjithatë, grupet e fermerëve nuk janë të kënaqur sepse mendojnë se BE-ja nuk ka bërë mjaftueshëm për të zhvilluar alternativa realiste dhe të përballueshme ndaj plehrave ruse.
Copa dhe Cocega, dy organizatat kryesore bujqësore ombrellë në BE, publikuan një deklaratë të përbashkët duke i kërkuar BE-së të paraqesë një strategji të qartë mbi diversifikimin e furnizimit me plehra. Nëse BE-ja është e vendosur të zvogëlojë varësinë nga plehrat kimike ruse dhe bjelloruse, thanë ata, ajo duhet të paraqesë një alternativë “të besueshme dhe me vizion”.
“Nuk mund të përballojmë të minojmë më tej qëndrueshmërinë ekonomike të fermave ose sigurinë ushqimore të miliona njerëzve në të gjithë BE-në”, nënvizohet në deklaratë. /DW
