Përgjatë qymyrit të Michaelerplatz të Vjenës, qytetit të perandorive, valseve dhe mustaqeve të përdredhura shkëlqen në botën moderne të psikoanalizës muzika atonale dhe rruajtjet e pastra. Në njërin cep, hyrja monumentale neo baroke e pallatit Hofburg, dhe nga ana tjetër Looshaus, e gjitha e rregullt dhe fasada të thjeshta, një nga ndërtesat e para të stilin ndërkombëtar.
Kjo prurje moderne e dizenjuar nga Adolf Loos u përfundua në vitin 1911, më pas se 20 vjet nga ndërtesa që ka përballë. Ndërtesa i dha qytetit një pamje estetike aq ndryshe dhe të kundërt sa shumë menduan që një shoqëri që prodhon të kundërta kaq shpejt dhe suksesshëm nuk mund të mbijetojë.
Thuhet se perandori Franz Joseph i ka mbajtur perdet e mbyllura që të mos e shihte ‘botën e re’.
Skeptikët ishin të drejtë: shoqëria perandorake vieneze nuk mund të mbijetonte, por idetë dhe arti i sjellë nga fundi i viteve 1880 deri në 1920 nga arkitektura moderne e Loos dhe kanalet simbolike të Gustav Klimt, muzika atonale e Schoenberg-ut dhe Sturm und Drang e Mahler, e deri të filozofia e Ludvig Wittgenstein, mbijetuan. Ata vienezë që i shpëtuan nazizmit mbështetën përëndimin gjatë luftës së ftohtë dhe vazhduan rivendosjen e traditave të empirizmit dhe demokracisë liberale.
Në fund të shekullit 19 një revolucion përfshiu Europën nga Berlini në Londër, por rebelimi vjenez ishte më intensiv dhe më i gjerë dhe më ekstrem. Hitleri erdhi në Vienë nga provincat austriake në vitin 1908, dhe zhvilloi atje teoritë e racës dhe pushtetit. Viena kështu u bë djepi i modernizmit, fashizmit, liberalizmit dhe totalitarizmit: rryma që i kanë formuar shumë mendimet dhe politikat perëndimore që kur vetë Vjena u zhyt në vitin 1916 e deri sot.
Ishte shekulli vjenez.
Ajo që e dalloi Vjenën e para 1914 nga kryeqytetet e tjera evropiane, dhe çfarë etiketoi shkollën vieneze si intelektuale, ishte qyteti perandorak dhe jo kryeqyteti kombvëtar. Vjena ishte zemra e perandorisë Austro-Hungareze prej 53 milion njerëzish. Pas 1867-ës, perandoria u nda në dy pjesë: një Hungari e udhëhequr nga Budapesti dhe gjysma tjetër heterogjene, multietnike, multilinguale të udhëhequr nga Vjena. Për të respektuar karakterin e saj shumëkombësh, kjo gjysmë nuk quhej Austri, por shpesh referohej si Cisleithania (një degë e Danubit).
Deri në vitin 1910, Vjena kishte një popullsi prej 2 milion banorësh, qyteti i 6 më i madh në botë. Pasuritë e ngritura nga perandoria dhe familjet e asimiluara hebreje si Wittgenstein dhe Ephrussi, e ndryshuan peizazhin urban. Pallatet e tyre madhështore stolisin bulevardin më elegant të qytetit, Ringstrasse. Në 1914 hebrenjtë përbënin 5% të popullsisë së Cisleithanias. Ata nuk gëzonin të drejta kombëtare por përfitonin nga të drejtat civile si individë.
Shkolla vieneze ishte e përkushtuar për të zbuluar se ç’kanë të përbashkët njerëzit përtej fasadës. Ishin të përkushtuar te komunikimi, dhe kjo ide të të menduarit krijoi një nga shkollat më të rëndësishme intelektuale të shekullit 20. Këtu evidentohet Sigmund Freud i cili zhvilloi psikoanalizën në Vjenë që të shfaqte të përbashkëtat që flejnë në nënvetëdije.
Ludvig Wittgenstein, Moritz Schlick dhe Rudolf Carnap mbeten ende ndër influencuesit më të mëdhenj me qasjet e tyre filozofike. Otto Neurath përmbyllte rrethin./Opinion.al
