Në vitin 1988, epidemiologët në Londër dukej sikur po “shikonin” të ardhmen brenda një sfere kristali. Në një përmbledhje të botuar në Gazetën Ndërkombëtare të Epidemiologjisë, ata bënë një parashikim të guximshëm dhe jashtëzakonisht të saktë të lisë së majmunit: Me kalimin e kohës, “gjatësia dhe kohëzgjatja mesatare e çdo epidemie të lisë së majmunit do të rritet,” shkruajnë ata.
Në atë kohë, lija ishte një sëmundje jashtëzakonisht e rrallë. Profesionistët shëndetësorë diagnostikojnë vetëm disa raste në vit në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore. Njerëzit u infektuan pothuajse ekskluzivisht nga brejtësit ose primatët dhe më pas përhapën virusin në vetëm disa individë. Transmetimi midis njerëzve ishte i kufizuar.
Por shkencëtarët mendjemprehtë kanë paralajmëruar se, me kalimin e kohës, këto shpërthime sporadike do të rriteshin në madhësi dhe do të përhapeshin gjeografikisht, sipas Korporatës Kombëtare të Transmetimeve të SHBA (NPR).
“Çdo shënim në lidhje me linë e majmunëve në shpërthimet e mëparshme, ka gjithmonë një paralajmërim se ne duhet të përgatitemi për më shumë raste në të ardhmen,” tha Boguma Titanji, një specialist i sëmundjeve infektive në Universitetin Emory. “Ky parashikim është vërtetuar me të vërtetë,” tha ai.
Gjatë viteve 1990, kishte vetëm rreth 50 raste të lisë në vit në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore. Njëzet vjet më vonë, në vitin 2020, kishte ndoshta më shumë se 5000 raste, sipas një studimi shkencor të botuar në shkurt.
Sot, bota po përballet me shpërthimin e parë global të lisë së majmunëve, me më shumë se 450 raste të raportuara në rreth 20 vende. Shumë ekspertë besojnë se ka më shumë raste që nuk janë zbuluar dhe virusi ka të ngjarë të përhapet në komunitetet ku lija e majmunëve nuk është parë kurrë më parë.
Pra, si e dinin shkencëtarët në Londër, në vitin 1988, se lija e majmunëve më në fund do të përhapej?
“Ajo që po shohim tani është rezultat i arritjes më të madhe në shëndetin publik. Dhe ky rezulat është çrrënjosja e lisë”, tha epidemiologia Ann Rimon nga Universiteti i Kalifornisë, Los Anxhelos (UCLA).
Lija është një nga sëmundjet më vdekjeprurëse në historinë njerëzore. Virusi shumë ngjitës vret deri në 30% të njerëzve të infektuar. Për krahasim, versioni i lisë së majmunëve të këtij shpërthimi vret më pak se 1% të të infektuarve.
Nëpërmjet një fushate masive vaksinimi, lija u zhduk në mbarë botën në vitin 1980. Kjo arritje shpëtoi miliona jetë çdo vit.
Por, siç shpjegon Ann Rimon, fundi i lisë pati një ndikim: Ai hapi derën që lija e majmunëve të shfaqej – ndoshta në mbarë botën. “Sigurisht, ne do të shohim të shfaqen viruse të tjerë që mund të mbushin këtë boshllëk apo këtë pozicion. “Dhe kjo është ajo që ne shohim,” tha ajo.
Pra, pse lija e majmunëve ishte virusi që do të mbushte këtë boshllëk? Kjo është për shkak të asaj që njihet si ndër-imuniteti.
Roli i imunitetit të kryqëzuar
Lija e majmunit është e lidhur ngushtë me linë. Ata të dy i përkasin të njëjtës familje virusesh. Infeksioni i lisë – ose vaksinimi kundër sëmundjes – ofron mbrojtje vërtet të mirë si kundër lisë, ashtu edhe ndaj lisë së majmunëve. Mbrojtja është rreth 85%, sipas një studimi. Me fjalë të tjera, mbrojtja kundër lisë mbron edhe nga lija e majmunëve.
Pra, në vitet 1970, pothuajse e gjithë popullsia e planetit kishte njëfarë imuniteti ndaj lisë së majmunëve, thotë epidemiologu Joe Gooker i Shkollës së Shëndetit Publik të Yale. Shumica e njerëzve ose janë vaksinuar kundër lisë ose janë shëruar nga infeksioni.
“Lija është një sëmundje shumë e vjetër. Shumica e njerëzve ose janë të infektuar në një moment të jetës së tyre, shpesh në fëmijëri, ose vaksinohen. “Pra, në një farë kuptimi, kishte shumë imunitet në popullatë ndaj kësaj familjeje virusesh [40 vjet më parë]”, shpjegon Joe Ëalker.
Por më pas, në fund të viteve 1970, vaksinimi u ndal. Dhe njerëzit, për fat të mirë, pushuan së infektuari. Si rezultat, gjatë katër dekadave të fundit, imuniteti ndaj lisë – dhe lisë së majmunëve – ka rënë ndjeshëm.
“Kështu që me kalimin e kohës lindën foshnje që nuk ishin vaksinuar dhe që nuk ishin të infektuar me linë”, thotë Ëooker, duke shtuar se shumë nga të moshuarit që ishin ose të vaksinuar për linë ose të shëruar nga infeksioni kanë vdekur tashmë.
Si rezultat, popullata botërore tani ka shumë pak imunitet ndaj këtyre sëmundjeve
“Ne jemi, në fakt, në një pikë ku imuniteti i popullatës ndaj lisë së majmunëve është më i ulëti që ka qenë në të vërtetë në mijëra vjet,” tha ai.
Pa njëfarë imuniteti, njerëzit kanë më shumë gjasa të kapin linë e majmunit nga një kafshë dhe ta kalojnë atë tek tjetra. Kështu, një shpërthim në Afrikën Perëndimore që do të kishte qenë i vogël në vitet 1990 është shumë më i madh sot. Dhe mundësia e përhapjes në kontinente të tjera është rritur.
Meqenëse imuniteti i popullatës nuk do të rritet ndjeshëm në të ardhmen e afërt, këto shpërthime ndërkombëtare të majmunëve të shpendëve ka të ngjarë të bëhen më të shpeshta me kalimin e kohës.
Tani ekziston një vaksinë për linë e majmunëve dhe vaksinimi i njerëzve që kanë rënë në kontakt me njerëz të infektuar mund të ndihmojë profesionistët shëndetësorë të ndalojnë shpejt transmetimin./Opinion.al
