Nga Dr. Fatjona R. Lubonja Ed.D.
Studimet e para humultuese të mirëfillta në Shqipëri datojnë gjatë viteve 1916-1940 të dokumentura me korrektësi përgjatë një periudhe afatgjate të 24 viteve. Ky proces përmbledh edukimin, hap mbas hapi zhvillimin e metodave të mbledhjes dhe analizimit të informacionit, metodologjia, pedagogjia dhe gjuhësia përkatëse studimore.
Rëndësia e këtij projekti nuk qëndron vetëm në faktin madhor të themelimit dhe zhvillimit të infrastrukturës shëndetsore dhe humultuese në Shqipëri, por gjithashtu edhe për faktin se për herë të parë këto humultime u ndërmorën dhe më vonë u drejtuan nga studiues Shqiptarë. Ky është një faktor i rëndësishëm duke ju referuar zhvillimit historik të Shtetit Shqiptar përgjatë perudhave kohore dhe dokumentacionit historik të zhvillimit intelektual profesional dhe institucional në vend (Arkiva, 1916; 1924; Rockefeller Archive, 1940).
Kjo iniciative përmban në vetvete elementin e rëndësishëm siç ishte ndihma dhe financimi nga projekte bamirësie të huaja si ai i Kryqit të Kuq me qëndër në Paris dhe ai më i rëndësishmi në këtë projekt i Organizatës Bamirëse të Rockefeller në New York (Rockefeller Archive, 1928; 1940). Pavarësisht nga ky faktor, influenca dhe iniciativa nga pala shqiptare ka një rëndësi të madhe pasi e transformoi dhe e organizoi këtë iniciative nga një projekt bamirësije në një projekt madhor me zhvillimin e institucioneve dhe edukimin e individëve specialiste si në fushën e shëndetësisë apo humultimit, por edhe në fushën e pedagogjisë që ishte një element fillestar dhe subjekt i ri në konceptin social, cultural dhe institucional.
Në rrjedhim të themelimit të shtetit Shqiptar në 1912 (Arkiva, 1916), kjo iniciative konsiderohet si projekt i rëndësishëm dhe i sukseshëm jo vetëm për përmirësimin e shëndetësisë së popullsisë Shqiptare, apo për themelimin e infrastrukturës humultues dhe shëndetsore, por gjithashtu për faktin që Shqipëria edhe pse një vend i ri dhe pa përvojë shkencore krijoi mundësinë dhe vizionin drejt një zhvillimi humultues. Ky vizion apo iniciativë do pasohej ndër vite, pavarësisht ndryshimeve të situatave politike, deri në ditët e sotme. Humultimet e para përgjatë periudhes 1916-1940 marin përmasa të rëndësishme historike, shkencore, por edhe cilësore pasi përmbajnë një kualitet të mirëfilltë humultues (Lubonja, R. F., 2019). Data e marrë në ato projekte ka vlera humultuese të konsiderueshme si referenca parësore për të kuptuar rrjedhimet e ndryshme dhe “behavior” sjelljen e problemeve shëndetsore të përcjella në gjeneracione. Në photot e bashkangjitura të marra nga dokumentacioni humultues (Rockefeller Archive, 1920) vihen re metodologjia, gjuhësia, pedagogjia, dhe instruksionet humultuese udhezuese hap mbas hapi në gjuhën shqipe.
