Negociatorët iranianë dhe amerikanë janë pajtuar për një rund të dytë bisedimesh të nivelit të lartë mbi programet bërthamore të Teheranit javën e ardhshme, pas një takimi më 12 prill që zgjati më shumë se dy orë, i cili u cilësua nga të dyja palët si “pozitiv” dhe “konstruktiv”.
“Bisedimet ishin shumë pozitive dhe konstruktive”, tha Shtëpia e Bardhë pas takimit në kryeqytetin e Omanit, Muskat.
Ajo deklaroi se i dërguari i posaçëm i SHBA-së, Steven Witkoff, theksoi “se kishte marrë udhëzime nga presidenti [Donald] Trump për t’i zgjidhur dallimet mes dy kombeve tona përmes dialogut dhe diplomacisë, nëse është e mundur”.
“Këto çështje janë shumë të ndërlikuara, dhe komunikimi i drejtpërdrejtë i të dërguarit të posaçëm Witkoff sot ishte një hap përpara drejt arritjes së një rezultati të dobishëm për të dyja palët”, tha Shtëpia e Bardhë.
Ajo tregoi se “palët ranë dakord të takohen sërish” më 19 prill.
Më vonë, Trump, duke iu përgjigjur pyetjeve të gazetarëve për bisedimet, tha: “Mendoj se po shkojnë mirë”.
“Asgjë nuk ka rëndësi derisa të përfundojë me sukses, kështu që nuk më pëlqen të flas për të. Por, po shkon mirë. Situata me Iranin po ecë mjaft mirë, mendoj”, u tha ai gazetarëve në bordin e avionit Air Force One.
Takimet indirekte – të ndërmjetësuara nga Omani – janë të parat nga zyrtarë të të dyja vendeve mbi këtë çështje pas disa vitesh dhe vijnë mes tensioneve në rritje dhe kërcënimeve ushtarake nga ana e Uashingtonit.
Zyrtarët thanë se delegacionet ishin të vendosura në dhoma të ndara dhe shkëmbenin mesazhe përmes ministrit të Jashtëm të Omanit, Said Badr.
Omani, në bregun juglindor të Gadishullit Arabik, ka shërbyer si ndërmjetës mes Iranit dhe vendeve perëndimore, përfshirë gjatë bisedimeve që çuan në lirimin e disa qytetarëve të huaj dhe shtetasve me shtetësi të dyfishtë të mbajtur nga Teherani.
Delegacioni iranian u udhëhoq nga ministri i Jashtëm i Iranit, Abbas Araqchi, i cili gjithashtu tha se palët do të takohen sërish fundjavën e ardhshme.
Edhe pse palët nuk u takuan ballë për ballë gjatë bisedimeve, Araqchi foli shkurtimisht me Witkoff – në prani të ministrit të Jashtëm të Omanit – pas takimit, duke e përshkruar këtë si një “mirësjellje diplomatike”.
Araqchi tha se takimet u zhvilluan në një “atmosferë frytdhënëse, të qetë dhe pozitive”.
Ministria e Jashtme e Iranit tha se bisedimet ishin “konstruktive”.
“Dëshira e [Witkoff] gjatë negociatave ishte që korniza e përgjithshme e marrëveshjes të vendosej në kohën më të shkurtër të mundshme”, tha diplomati më i lartë iranian pasi tregoi ndërveprimin e parë të drejtpërdrejtë midis dy vendeve që nga administrata Obama.
Pak ditë para takimit, presidenti Donald Trump paralajmëroi se, “nëse është e nevojshme”, Shtetet e Bashkuara “patjetër” do ta përdorin forcën ushtarake kundër Iranit – ndërsa Izraeli është i gatshëm të luajë rol udhëheqës në këtë.
Përgjigjja e Iranit ka qenë sfiduese, duke lënë të kuptohet se rreziku është i madh për të dy vendet dhe për rajonin më gjerë, në kohën kur delegacionet takohen në Oman.
Si erdhi deri te kjo?
Bisedimet shënojnë një kapitull tjetër në marrëdhëniet e tensionuara mes Iranit dhe Shteteve të Bashkuara, të karakterizuara nga cikle diplomacie dhe konfrontimi.
Marrëveshja bërthamore e vitit 2015 – e njohur zyrtarisht si Plani Gjithëpërfshirës i Veprimit të Përbashkët (JCPOA) – dikur ofroi shpresë për zbutjen e tensioneve, por tërheqja e Uashingtonit nga marrëveshja në vitin 2018 gjatë mandatit të parë të Trumpit, nxiti një sërë sanksionesh dhe pasurim të uraniumit nga ana e Teheranit.
Fuqitë evropiane tentuan ta shpëtonin JCPOA-në, duke nisur një mekanizëm të quajtur Instrumenti për Mbështetjen e Shkëmbimeve Tregtare (INSTEX), i cili synonte t’i lehtësonte transaksione pa dollarë me Iranin, për të shmangur shkeljen e sanksioneve amerikane dhe për të penguar Iranin nga moszbatimi i zotimeve.
Në praktikë, vetëm një transaksion u realizua përmes këtij mekanizmi, dhe ai u hoq plotësisht në vitin 2023.
Ekonomia iraniane, e cila pati përfitime nga JCPOA-ja, pësoi goditje të rëndë nga fushata e “presionit maksimal” të Trumpit, duke kufizuar ndjeshëm shitjet e naftës së Teheranit.
Menjëherë pas ardhjes së Joe Bidenit në Shtëpinë e Bardhë në vitin 2021, Irani dhe Shtetet e Bashkuara nisën një sërë bisedimesh indirekte për ringjalljen e marrëveshjes bërthamore. Një projekt-marrëveshje u përgatit nga Bashkimi Evropian, si koordinator i JCPOA-së, por ajo nuk u nënshkrua kurrë.
Bisedimet ngecën në vitin 2022 dhe kanë mbetur të ngrira deri tani.
Çfarë është në pyetje?
Trump ka qenë i qartë në synimin e tij: Irani nuk duhet të lejohet të ketë ndonjë armë bërthamore kurrë. Por, mbetet e paqartë nëse ai dëshiron ta kufizojë veprimtarinë bërthamore të Iranit, apo ta shkatërrojë plotësisht.
Irani është i gatshëm të japë garanci se nuk synon të prodhojë bombë atomike, por nuk pranon të heqë dorë nga programi i tij bërthamor.
Pavarësisht përpjekjeve për të treguar vetëbesim dhe pretendimeve se mund t’i heqë qafe sanksionet amerikane, Teherani ka nevojë urgjente për një marrëveshje.
Ekonomia iraniane është, mbase, në gjendjen më të keqe që ka qenë ndonjëherë, sepse monedha e tij kombëtare po bie vazhdimisht kundrejt dollarit. Fuqia blerëse e qytetarëve vazhdon të bie, ndërsa ndërprerjet e energjisë janë bërë pjesë e përditshme e verës dhe dimrit – pavarësisht pozitës së Iranit si një fuqi energjetike globale.
Për Shtetet e Bashkuara është prioritet të mos e lejojë Iranin të fusë në duar armë bërthamore.
Irani po pasuron uranium në një pastërti prej 60 për qind, çka konsiderohet afër nivelit të nevojshëm për zhvillimin e armëve. Po ashtu, ka grumbulluar sasi të mjaftueshme për të ndërtuar disa bomba, nëse do të vendoste ta bënte këtë.
Teherani këmbëngul se programi i tij bërthamor është paqësor dhe se kurrë nuk ka ndjekur synimin e armëve. Por, me administratën Trump që vazhdon të përmendë mundësinë e sulmeve ushtarake ndaj objekteve bërthamore të Iranit, gjithnjë e më shumë zyrtarë iranianë kanë lënë të kuptohet se vendi do të ndërtonte armë bërthamore nëse do të detyrohej.
Sipas vlerësimeve, Irani mund të pasurojë mjaftueshëm uranium për një bombë të vetme për më pak se një javë dhe sasi për disa bomba brenda një muaji.
Para bisedimeve në Oman, Uashingtoni e rriti edhe më shumë trysninë. Më 9 prill, Thesari amerikan i Shtetit njoftoi vendosjen e sanksioneve ndaj pesë subjekteve dhe një individi në Iran për mbështetjen e tyre ndaj programit bërthamor iranian, përfshirë edhe Organizatën për Energji Atomike të Iranit (AEOI).
Mohammed Ghaedi, pedagog në Departamentin e Shkencave Politike në Universitetin Xhorxh Uashington, tha për Radion Farda të Radios Evropa e Lirë se sanksionet e reja ka mundësi të kenë ndikim të vogël, pasi ato synojnë pasuritë e AEOI-së në SHBA, të cilat janë të pakta.
Ai argumentoi se këto sanksione kryesisht shërbejnë për ta rritur fuqinë negociuese të SHBA-së ndaj Iranit gjatë bisedimeve.
Më 9 prill, Trump përsëriti paralajmërimin se në mungesë të një marrëveshjeje, SHBA-ja do ta përdorë forcën ushtarake për ta rrënuar programin bërthamor të Teheranit.
“Izraeli, natyrisht, do të jetë shumë i përfshirë në këtë. Ata do të jenë udhëheqësit e kësaj përpjekjeje”, tha ai.
Ali Shamkhani, këshilltar i lartë i liderit suprem të Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, u përgjigj se kërcënimet e vazhdueshme për përballje ushtarake do ta detyronin Iranin të dëbonte inspektorët e OKB-së dhe “të transferonte uraniumin e pasuruar në vende të sigurta”./REL
