Në Shqipëri nuk ekziston asnjë sistem statistikor, për aksidentet dhe lëndimet në punë, si dhe lëndimet me pasoja vdekjeje apo sëmundjeve të tjera që lidhen me profesionin. Në përputhje me rregulloret ligjore, ekziston një detyrim për regjistrimin e aksidenteve dhe sëmundjeve në punë, por ky kuadër ligjor nuk e mbulon çështjen e një baze të dhënash të vetme në këtë fushë.
Ky përfundim është pjesë e një studimi, financuar nga Bashkimi Europian, i cili bashkon studimet e disa vendeve në rajonin e Ballkanit Perëndimor, përmbledhje e vitit 2018, përfshirë Maqedoninë, Shqipërinë, Serbinë, Kosovën dhe Malin e Zi, lidhur me sistemet e sigurisë dhe shëndetit në punë.
Sipas studimit, në Republikën e Shqipërisë ekziston një program kombëtar dhe nismë e propozuar nga institucionet shtetërore, partnerët socialë dhe shoqëria civile në ngritjen e vetëdijes për promovimin e sigurisë dhe shëndetit të punës, nëpërmjet promovimit të broshurave dhe veprimtarive të tjera mediatike.
Kryesisht, aktivitetet e shëndetit dhe sigurisë në punë realizohen dhe zhvillohen me mbështetjen e BE-së – Agjencisë për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, Bashkimin Europian, mbështetjen e Organizatës Ndërkombëtare të Punës, Fondacionit “Friedrich Ebert” etj. Këto aktivitete përbëhen nga tryeza të rrumbullakëta për diskutim, broshura të gatshme, fushata ndërgjegjësimi publik etj. Këto aktivitete zhvillohen me ndihmën e institucioneve shtetërore, sindikatave dhe disa trajnime të drejtpërdrejta me punëtorët dhe industritë me rrezik të lartë për aksidentet në punë dhe sëmundjet profesionale.
Përveç këtyre veprimtarive, BE-ja – Agjencia për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, në kuadër të Punës Europiane të Sigurt dhe Sektorit Shëndetësor, ofron postera, broshura dhe publikime të tjera të shëndetit publik dhe të sigurisë të qarkulluara në të gjitha degët rajonale, aktivitete, si dhe lëndë të veçanta në shkollat profesionale.
Nuk raportohet
Sipas studimit, çdo ngjarje duhet t’i transferohet menjëherë punëdhënësit nga personi përgjegjës në vendin e punës ose nga çdo person tjetër që dëshmon ngjarjen dhe ndodhjen e tij dhe kjo gjë ndodh pak ose aspak në Shqipëri.
Subjektet me detyrë për të njoftuar dhe për të drejtuar janë: Së pari, ata janë punëdhënës. Kjo është për shkak se punëdhënësi është i detyruar t’i njoftojë menjëherë ato për ngjarjet: 1.1. Inspektorati Shtetëror i Punës 1.2. Instituti i Sigurimeve Shoqërore; 1.3. Prokuroria, në rast aksidenti fatal, ose në raste të tjera në të cilat mund të preket; 1.4. Institucionet e tjera, të pajisura me përkufizimet e rregulluara me akte nënligjore, kur shkeljet klasifikohen si krime.
Përveç punëdhënësve, detyra për të aplikuar dhe për të drejtuar mjekët në vendin e punës, mjeku i familjes ose institucione të tjera publike ose private, deklarojnë sëmundje profesionale të zbuluara gjatë ekzaminimit mjekësor ose trajtimit mjekësor. Shfaqja e një sëmundjeje profesionale sipas definicionit, duhet t’i raportohet Inspektoratit Shtetëror të Punës dhe Inspektoratit Sanitar Shtetëror, pas identifikimit të specialistit të mjekut që rasti është i sigurt.
Rekomandimet e dhëna për Shqipërinë:
Në rastin e Shqipërisë, sa i përket sistemit të shëndetit dhe sigurisë në punë, vihen re disa lëkundje dhe ekstreme që e bëjnë sistemin relativisht të paqëndrueshëm. Por mund të nxirren disa përfundime dhe rekomandime që nënvizojnë situatën:
Së pari, duhet nënvizuar se Shqipëria ka bërë përparim të madh drejt sigurisë dhe shëndetit në punë dhe gjithashtu ka një kuadër ligjor relativisht të harmonizuar në përputhje me direktivat europiane dhe Konventat e Organizatës Ndërkombëtare të Punës. Gjatë zbatimit të tyre në praktikë, ata përballen me vështirësi, sepse:
- Zbatimi i masave të sigurisë dhe shëndetit në punë kërkon ekspertë nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë, por Shqipëria ka mungesë të një kuadri ligjor për përgatitjen dhe trajnimin e punëtorëve;
- Shteti nuk parashikon ekspertë dhe kompani për sigurinë dhe shëndetin në punë, sepse në listën e profesioneve të punës, sigurisë dhe shëndetit në punë nuk njihet si profesion;
- Shqipëria nuk ka një sistem arsimor për formimin dhe edukimin e ekspertëve të sigurisë dhe shëndetit në punë;
- Inspektorët e punës që kontrollojnë zbatimin e legjislacionit të sigurisë dhe shëndetit në punë nuk kanë trajnim adekuat profesional dhe nuk kanë asnjë lloj njohjeje dhe certifikatë në këtë fushë. Ata nuk janë profesionalë në këtë punë, gjë që rezulton në paaftësi për kryerjen e mbikëqyrjes inspektuese;
- Nuk ka Ministri Pune;
- Sistemi për fillimin e trajnimit të rregullt të inspektorëve të punës nuk funksionon;
- Ka mungesë të legjislacionit për kualifikimet e mjekëve;
- Aktualisht ka mungesë koordinimi midis institucioneve shtetërore që punojnë në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë, si dhe koordinimit me partnerët socialë;
- Mungon një databazë statistikash dhe informacioni mbi sistemin e shëndetit dhe sigurisë në punë, sipas standardeve të BE-së;
- Ka një mungesë informacioni dhe një sistem të kujdesshëm, si një nga prioritetet e legjislacionit të sigurisë dhe shëndetit në punë;
- Ekziston një mungesë e institucioneve dhe departamenteve kërkimore që merren me studime kërkimore dhe sigurinë në punë dhe studimet shëndetësore;
- Ka mungesë të bazave ligjore, institucioneve dhe programeve për akreditimin e ekspertëve dhe kompanive për sigurinë dhe shëndetin në punë;
- Megjithëse është ligjërisht i detyrueshëm, Këshilli i Punëve të Brendshme për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë ende nuk është themeluar, pavarësisht nga 8 vjet që nga miratimi i Ligjit për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë;
- Ka një formalitet në lëvizjen e sindikatave dhe përfshirjen e punëtorëve në probleme që mbulojnë shëndetin dhe sigurinë në punë në të gjitha fushat;
- Ka mungesë të programeve arsimore; ndërgjegjësimin dhe trajnimin e partnerëve socialë për problemet që lindin në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë.
Të udhëhequr nga situata aktuale dhe vullneti për të përmirësuar legjislacionin në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë, rekomandohet që të ndërmerren veprimet e mëposhtme:
- Analizoni Ligjin për Siguri dhe Shëndetësi në Punë dhe identifikoni fushat në të cilat nënligjet janë të nevojshme për të zbatuar, përfshini: aktivitetet e nevojshme lidhur me licencimin e procedurave të parandalimit të jashtëm; edukimin dhe njohjen e specialistëve në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë dhe licencimin e shërbimeve të sigurisë dhe shëndetit në punë.
- Përfundimi i procesit të Direktivave Individuale të Bashkimit Europian për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë në lidhje me Direktivën Kuadër të Bashkimit Europian 89/391.
- Përfundimi i procesit me Direktivat e tjera të BE-së për shëndetin dhe sigurinë në punë, siç është Direktiva Seveso II për Kontrollin e Aksidenteve Kapitale, rregullimi i rrezatimit, orët e punës për grupe të veçanta të punëtorëve dhe për shmangien dhe parandalimin e lëndimeve të rënda në spital dhe në sektorin e shëndetësisë dhe kujdesit.
- Përfundimi i procesit të Direktivave të Bashkimit Europian për standardet e sigurisë teknike për produktet dhe vendosja e tyre në treg, e cila gjithashtu lidhet me mbrojtjen e sigurisë dhe shëndetit në punë.
- Transformimi i udhëzuesve jo të detyrueshëm që do të tregojnë zbatimin e duhur të rregulloreve të Direktivave të BE-së.
- Përfundimi i procesit të ratifikimit të Konventave të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, siç është Konventa e Punës, funksionimi i një anijeje, kushtet e punës në hotele dhe restorante, kushtet për të punuar me kimikate, asbest dhe shërbime shëndetësore profesionale.
* Hartimi i rregulloreve të posaçme për shëndetin dhe sigurinë në punë në bujqësi dhe pyje, punë me armë (fizike, psikike, në të nxehtë dhe të ftohtë) dhe aktivitete të tjera të rrezikshme dhe këto lloje të rregulloreve mungojnë dhe nuk kanë një model të Bashkimit Europian të zhvillohet në bazë të udhëzimeve teknike.
- Të vendoset një mekanizëm ligjor për përgatitjen dhe certifikimin e ekspertëve të shëndetit dhe sigurisë profesionale në kompani, që rekomandohet: të emërojë një komision për njohjen e ekspertëve të shëndetit dhe sigurisë në punë duke marrë parasysh Inspektoratin Shtetëror të Punës për Punë dhe Shërbime Sociale; të krijojë një bazë ligjore (rregullore) për mbështetjen ligjore të komisionit të lartpërmendur; anëtarët e këtij komisioni duhet të trajnohen me programet e Bashkimit Europian, të cilat zbatohen në secilin nga vendet e rajonit.
- Përgatitja e ekspertëve të shëndetit dhe sigurisë në punë si hap i parë mund të arrihet nëpërmjet trajnimeve (në kurset e trajnimit të siguruara për certifikim për të përdorur standardet nga vendet e rajonit) dhe pastaj të hapen fusha për përgatitjen e ekspertëve të sigurisë dhe shëndetit në punë, në nivelin e studimeve master në universitete.
- Hyrje në sistemin arsimor me vendosjen e ekspertëve të sigurisë dhe shëndetit në punë, bazuar në një metodë të miratuar nga institucionet përkatëse.
- Në drejtim të kryerjes së inspektimit profesional dhe trajnimit profesional, profilizimi dhe certifikimi i inspektorëve të punës duhet të formulohen siç duhet.
- Një sistem i inicimit dhe trajnimit të vazhdueshëm dhe trajnimi i inspektorëve të punës duhet të ngrihen dhe të zbatohen në bazë të një mënyre të miratuar nga institucionet përkatëse.
- Të mbështetet nga legjislacioni dhe institucionet e kualifikuara dhe profilet e mjekëve.
- Negociatat me Ministrinë e Punës, krijimi i një mekanizmi për koordinim ndërmjet institucioneve shtetërore që veprojnë në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë dhe koordinimit me partnerët socialë.
- Ngritja e një sistemi mbledhës të mbledhjes statistikore dhe informative për sigurinë dhe shëndetin në punë, duke u përmbajtur standardeve të Bashkimit Europian.
- Ngritja dhe menaxhimi i një sistemi për informacion mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, si një nga prioritetet e legjislacionit për sigurinë dhe shëndetin në punë përmes një programi kombëtar për menaxhimin e informacionit mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, ndërgjegjësimin e publikut dhe promovimin e sigurisë dhe shëndetit në punë.
- Krijimi dhe forcimi i institucioneve dhe departamenteve që kryejnë studime dhe hulumtime për shëndetin dhe sigurinë në punë.
- Ngritja e Këshillit të Punëve të Brendshme për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, sepse nuk është vetëm ligjërisht i detyrueshëm, por gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e sigurisë dhe shëndetit në punë në të ardhmen.
- Të kryejë një pasqyrë të plotë mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, në mënyrë që të shmangen veprimet ligjore që krijojnë ndrojtje dhe konfuzion në legjislacionin për zbatimin e tij në praktikë.
- Të përfundojë procesin e ratifikimit të Konventave të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, siç është Konventa e Punës; Siguria dhe shëndeti në punë në bujqësi, në lidhje me detarët, kushtet e punës në hotele dhe restorante, dhe kimi; Shërbimet shëndetësore profesionale etj.
- Për të përmirësuar bashkëpunimin midis administratës shtetërore, partnerëve socialë, shoqërisë civile dhe të gjithë aktorëve të tjerë që punojnë në fushën e shëndetit dhe sigurisë në punë, si një nga rekomandimet themelore për parandalimin e punës, spitaleve dhe sëmundjeve profesionale, si dhe për të përfunduar mbrojtjen ndërkombëtare të parimeve të vendit të punës./Monitor
