Mes një fushate ajrore përshkallëzuese izraelite kundër Iranit, sa shkojnë e shtohen thirrjet në Teheran për tërheqje të Iranit prej Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT) dhe mbylljen e Ngushticës së Hormuzit, njërës prej rrugëve kryesore në botë për transportim të naftës.
Armiqtë e përbetuar kanë sulmuar njëri-tjetrin prej 13 qershorit, pasi Izraeli ka nisur sulm të pashembullt kundër qendrave bërthamore të Iranit, bazave ushtarake dhe zonave të banimit, me qëllim të dëmtimit të programit bërthamor të Teheranit dhe eliminim të udhëheqësisë së lartë ushtarake.
Shumë komandantë të profilit të lartë të Gardës Revolucionare Islamike dhe shkencëtarë bërthamorë janë vrarë në sulme. Ministria e Brendshme e Iranit ka thënë se si pasojë e sulmeve janë vrarë 224 njerëz, përfshirë fëmijë.
Autoritetet izraelite kanë raportuar për 24 persona të vrarë, përfshirë civilë.
Izraeli ka thënë se e ka nisur sulmin, sepse e ka kuptuar që Irani është javë, nëse jo ditë, larg posedimit të armës bërthamore. Irani hedh poshtë këtë pretendim dhe insiston që programi i tij bërthamor është për qëllime paqësore.
Parlamenti i Iranit është duke çuar përpara një projektligj për tërheqje prej Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore, ka bërë të ditur zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme iraniane, Esmail Baqaei, më 16 qershor. Zyrtarët iranianë janë duke kërcënuar edhe me mbyllje të Ngushticës së Hormuzit, nëse vazhdojnë sulmet.
Mirëpo, ekspertët paralajmërojnë se kërcënimet e Teheranit mund të jenë më tepër teatër politik, sesa ndonjë ndryshim i madh.
Tërheqja nga Traktati: Më shumë zhurmë sesa kafshim?
Ligjvënësi iranian i linjës së ashpër, Hamid Rasaee, ka thënë përgjatë fundjavës se nuk ka asnjë kuptim që shteti të jetë pjesë e Traktatit për Mospërhapje të Armëve Bërthamore, pasi ai ka dështuar që t’i mbrojë qendrat bërthamore iraniane prej sulmeve.
Një tjetër ligjvënës, Mohammad Mannan, ka thënë se një projektligj me prioritet të lartë do t’i dorëzohet parlamentit, me kërkesë për largim nga traktati.
Pavarësisht retorikës së nxehtë në Teheran, ekspertët kanë thënë se Irani ka pak mundësi që të largohet aq shpejt.
“Tani për tani, Irani nuk duket se ka mundësi për t’u tërhequr prej Traktatit për Mospërhapje të Armëve Bërthamore, pavarësisht rritjes së presonit prej ligjvënësve të linjës së ashpër”, ka thënë Hamidreza Azizi, hulumtues në Institutin Gjerman për Çështje Ndërkombëtare dhe ato të Sigurisë, në disa përgjigje për Radion Evropa e Lirë.
Edhe nëse Parlamenti e miraton projektin, ai duhet të miratohet nga Këshilli i Gardianëve. Pjesëtarët e këtij organi për mbikëqyrje kushtetuese në Iran emërohen – direkt apo indirekt – nga lideri suprem, Ajatollah Ali Khamenei, komandanti i përgjithshëm i ushtrisë, i cili e ka fjalën e fundit në të gjitha çështjet e mëdha shtetërore.
Azizi argumenton se tërheqja prej traktitit do ta shkatërronte mbrojtjen ligjore të Iranit.
“Deri më tani Teherani e ka mbrojtur veten në skenën ndërkombëtare me arsyetimin se veprimet e Izraelit janë të paligjshme. Largimi prej Traktatit për Mospërhapje të Armëve Bërthamore do ta dëmtonte krejtësisht në këtë drejtim”.
Më 2010, Khamenei e ka lëshuar një vendim ligjor – fatva – duke e shpallur gjë të “ndaluar” me rregullat e Islamit, përdorimin e armëve bërthamore, dhe kështu ka deklaruar se Irani nuk do t’i posedojë ato.
Zyrtarët iranianë e kanë përmendur shpesh këtë dekret si dëshmi që Republika Islamike nuk ka synim që t’i zhvillojë armët bërthamore.
Megjithatë, analistët argumentojnë se ky vendim ligjor nuk përbën pengesë serioze që Irani të posedojë bombë.
Ata besojnë se Irani mund të kryejë gjithë punën e nevojshme derisa vendimi të jetë në fuqi, dhe më pas Khamenei mund ta tërheqë atë në të ardhmen, nëse merret ndonjë vendim për të ecur përpara.
Baqaei ka thënë më 16 qershor se pavarësisht përpjekjeve legjislative për të iniciuar tërheqjen e Iranit nga traktati, Teherani nuk synon të ketë armë bërthamore.
Ngushtica e Hormuzit: Rreziqe të mëdha, shanse të vogla
Mediat dhe disa zyrtarë të linjës së ashpër e kanë përmendur sërish mundësinë e mbylljes së Ngushticës së Hormuzit – vendim që kërcënon gati një të pestën e furnizimeve botërore me naftë.
Megjithatë, Gregory Brew, analist i lartë për Iranin dhe çështje të naftës në Grupin e Euroazisë – me seli në Nju Jork – ka thënë se ky është një kërcënim që Teherani vështirë se do ta jetësojë.
“Mbyllja e Ngushticës është karta e fundit e madhe në duart e Iranit”, ka thënë Brew në disa përgjigje për Radion Evropa e Lirë.
“Ai mund të vendosë bllokadë ujore përmes raketave balistike me rreze të shkurtër, anijeve detare dhe minave”.
Mirëpo, tentimet për të bllokuar këtë ngushticë strategjike do të kenë pasoja të konsiderueshme, sikurse nxitja e “menjëhershme” e përgjigjes nga Shtetet e Bashkuara dhe Këshilli Bashkëpunues i Gjirit.
“Nëse lufta me Izraelin do të jetë shumë e dëmshme, lufta me Shtetet e Bashkuara dhe ato të Gjirit do të jetë edhe më e ashpër”, ka thënë Brew.
Në aspektin ekonomik, mbyllja e Ngushticës së Hormuzit do të dëmtonte edhe Iranin, sepse ai vetë e shfrytëzon për të eksportuar naftë, kryesisht në Kinë.
“Për aq kohë që kjo situatë të vazhdojë, nuk besoj se do të jetësohen këto kërcënime”, ka thënë Brew./REL
