Prodhimi i energjisë elektrike nga hidrocentralet do të luajë një rol kyç në zhvillimin e ekonomive të Shqipërisë dhe pjesës tjetër të Ballkanit Perëndimor. Nëse shikojmë me kujdes në Ballkan, gjysma e energjisë elektrike vjen nga hidrocentralet, por gjysma tjetër vjen nga centralet me energji termike. Nuk kam dëgjuar për problemet që vijnë nga ndotja e ajrit. Eliminimi i ndotjes duhet të jetë një nga prioritetet në rajon”.
Sipas Jesus Lavina, kreu i sektorit të Qendrës për Ekspertizë Tematike në ndërlidhje, Mjedis dhe Zhvillim Rajonal pranë Komisionit Europian, rezistenca ndaj zhvillimit të projekteve hidrike të energjisë duhet të marrë parasysh edhe nevojën që ka rajoni për energji elektrike, si një mjet për të mbështetur ekonominë. Sipas tij, kjo formë e energjisë, së bashku me energjitë e tjera të rinovueshme janë alternativat e duhura përballë centraleve që krijojnë ndotje.
Kërkesa për të ngritur kapacitete të reja prodhuese është emergjente për të përballuar kërkesën në rritje për energji, por po ashtu thelbësore është krijimi i një strategjie të qartë për mbrojtjen e mjedisit dhe përfshirjen e komuniteteve në dialog.
Këto janë mesazhet kryesore që dolën nga një takim të zhvilluar në Parlamentin Europian mbi Hidrocentralet në Shqipëri dhe Ballkan.
“Situata është kjo. Kërkesa për energji në Ballkan është e lidhur me rritjen ekonomike dhe me plot gjasa, sasia e energjisë së ofruar tani nuk do të jetë e mjaftueshme për të ardhmen. Nëse shikojmë me kujdes në Ballkan, gjysma e energjisë elektrike vjen nga hidrocentralet, por gjysma tjetër vjen nga centralet me energji termike. Nuk kam dëgjuar për problemet që vijnë nga ndotja e ajrit. Eliminimi i ndotjes duhet të jetë një nga prioritetet në rajon”, u shpreh Lavina.
Argumenti i kontributit në ekonomi mbështetet edhe nga rasti i Shqipërisë. Të dhënat e Institutit të Statistikave tregojnë se prodhimi i energjisë elektrike mbajti peshën kryesore në rritjen ekonomike prej 4.3% të vendit gjatë 9-mujorit të vitit 2018, duke e rritur ekonominë shqiptare me ritmin më të lartë në rajon.
INSTAT ka publikuar së fundmi gjithashtu të dhënat e prodhimit të energjisë në vend, ku prodhuesit nga HEC-et privatë zënë tashmë 1/3 e prodhimit në shkallë vendi, që i mundësoi Shqipërisë të plotësojë kërkesat e konsumatorëve për energji dhe të realizojë një bilanc të konsiderueshëm pozitiv mes importit dhe eksportit të energjisë elektrike.
Sipas diplomatit të Misionit të Shqipërisë në Bashkimin Europian, Adrian Mara, nevoja për impiante të reja të prodhimit të energjisë është emergjente përballë vjetërsisë dhe mungesës së investimit në strukturat ekzistuese publike.
“Vendet e Ballkanit Perëndimor kanë burime të larta ujore, që llogariten në rreth 10600 metra kub për person, që është dyfishi i mesatares europiane. Rreth 90% e kapacitetit të instaluar hidrik të rajonit është ndërtuar para vitit 1990 dhe disa madje para vitit 1955. Me këtë infrastrukturë që po vjetërohet dhe është e rrezikuar pas vitesh të tëra të nëninvestuara, ka një nevojë për studime se si të veprohet, për të shpëtuar kontributin aktual që energjia hidrike jep në rajon. Duke marrë parasysh kapacitetin e limituar që mund të arrihet duke përmirësuar strukturat ekzistuese dhe për të përmbushur kërkesat në rritje për energji, duhet të zhvillohen burime të reja përgjatë rajonit. Madje ka një konsensus shkencor që Ballkani Perëndimor ka nevojë për të dyja, si burime të reja energjie, po ashtu edhe një strategji për zhvillimin e qëndrueshëm të energjisë hidrike, për të qenë miqësore me mjedisin”, deklaroi Mara.
Në 10 vitet e fundit, kapaciteti prodhues i vendit është rritur me 35%, pas vendosjes në punë të 93 hidrocentraleve të vogla dhe të mesme, që i përkasin 73 kontratave koncesionare. Megjithatë, mbi 65% e kontratave të lidhura për ndërtimin e HEC-eve nuk janë ende operative për arsye të ndryshme, çka ka shtyrë edhe Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë të nisë një proces masiv rishikimi.
Propozimet për të zgjidhur këto problematika të hasura kanë ardhur nga shumë grupe interesi e shoqata, por edhe përmes përpjekjeve të strukturave europiane.
“Ne kemi bërë një studim të sektorit të energjisë, pas kërkesës së vendeve të Ballkanit, për të hartuar një strategji për zhvillimin e këtij sektori. Dolëm me disa parime thelbësore për zhvillimin e qëndrueshëm të energjisë hidrike, që përfshijnë disponueshmërinë e ujit, impaktin e ndryshimit klimatik, angazhimin e komuniteteve lokale, analizimin e saktë të ndikimit mjedisor dh social, si dhe planifikimin e gjerë, përmes direktivave dhe planeve për menaxhimin e lumenjve, jo për 2500 projekte hidrocentralesh të vogla një më një, por duhet të kemi një përqasje më të përgjithshme. Qëndrimi ynë për HEC-et e vegjël është i qartë. Në qendër duhet të jetë konsultimi me komunitetet lokale. Edhe sipërmarrjet duhet të përpiqen të gjejnë zgjidhje dhe të dëgjojnë zërin e komuniteteve lokale. Mendoj se problemi është përtej energjisë hidrike. Në fund duhet të jetë një vendim sovran i vendeve, që duhet të jetë mbi bazën e të dhënave“, deklaroi Jesus Lavina.
Mbi këto rekomandime bazohet edhe platforma e Konfindustrisë Shqiptare për përballjen me problematikat mjedisore të ndërtimit të HEC-eve në realitetin e Shqipërisë. Ky draft u prezantua në takim nga kreu i saj, Gjergj Buxhuku i cili vuri theksin ne veprimet e menjëhershme dhe masat afatgjata që propozon platforma, si kontrollin e përhershëm profesional nga agjencitë shtetërore të zbatimit të kushteve të gjithë kontratave koncesionare në zbatim ku ka filluar investimi fizik në terren dhe pasqyrimin në një sistem publik baze të dhënash/data base, përmirësimi i legjislacionit mjedisor në fuqi, eliminimin e ofertave të pakërkuara, ndërtimin e planeve urbanistike sipas standardeve ndërkombëtare për të gjithë zonat e mbrojtura dhe ato me potencial zhvillimi turistik, krijimin e një ministrie të posaçme për Mbrojtjen e Mjedisit si dhe optimizmin e fushatave ndërgjegjësuese. Opinioni i përbashkët i të gjithë folësve në panelet ishte fakti se duhet të fuqizohet roli i konsultimit publik, në mënyrë që të dëgjohen problematikat e komuniteteve ku shtrihen projektet e energjisë hidrike./Opinion.al
