A ka alternativë mes fjalimeve e goditjeve të ashpra gjuhësore dhe zbutjes së tensioneve retorike mes shqiptarëve dhe serbëve?
Shkruan: Baton Haxhiu
Reforma e parë: Gjuha
Kur Tanja më kontaktoi për ta nisur një debat me Ljilanën – për Kosovën dhe Serbinë, për qytetarët dhe gjuhën, për politikën dhe politikanët, për kujtesën dhe të ardhmen, kisha parasysh që situata ndërmjet nesh sadopak mund të ndryshojëpozitivisht me shkronja dhe momente shpirtmadhësie, si dhe me gjuhë që e ndryshon urrejtjen.
Për një kohë të gjatë nëdiskursin e rubrikës “Odjeci i Reagovanja”, në vitet e tetëdhjeta dhe nëntëdhjeta, gazetën ku pastaj ka punuar Ljiljana pas luftes, shkrimet e kolegeve te mi serb nuk kane pasur shkronja per mendjezgjuarit, per shpirtmiret, civilet, per ata qe kane pasur dhimbje. Fatkeqësisht, shkronjat kane qene ne perdorim per hakmarresit, trimat, per te pamëshirshmit, per te dhunshmit dhe intrigantet.
Kodet frymëhelmuese të politikës dhe mediave janë ndër bllokadat kryesore që i pengojnë mentalitetet me histori konflikti për t’i trajtuar realitetet e reja në mënyrë objektive.
Me kete rast po mundohem qe te diskutoj për gjithçka që Liljanës (dhe lexuesve, natyrisht) i intereson, pa e fshehur kënaqësinë që mund te gjej nje gjuhe argumentuese. Pres qe Liljana te jete ajo qe do të më sqarojë mua dhe lexuesve kosovarë perspektivën e saj për shkaqet e gjithë asaj që na mundon dhe na ndan e na bashkon.
Këtij dialogimi ia vlen t’i përkushtohem per ta njohur më nga afër mënyrën e të rezonuarit të koleges sime nga Serbia dhe qëndrimet e saja ndaj shqiptarëve dhe Kosovës. Edhe per faktin se dua ta diskutoj më gjerësisht kontekstin objektiv dhe analitik të vazhdimësisë së ndjenjave negative të serbëven daj shqiptarëve. Dhe, të kundërtën – të shqiptarëve ndaj serbëve.
Mediat kosovare pas luftës përgjithësisht shquhen për largimin e fjalorit urrejtës, racist e sidomos paragjykues ndaj serbëve nga raportimet e tyre. Por, mendoj se fatkeqësisht mediat e Beogradit nuk i kanë bërë hapat e nevojshëm në këtë drejtim. Në mediat periferike në Kosovë mund të ketë shkarje dhe ngjasime me fjalorin negativ të shumicës së mediave në Serbi, por jo edhe në shumicën absolute të mediave të rëndësishme. Kjo gjë mund të vërtetohet me lehtësi nëse ato lexohen/shikohen/dëgjohen.
Në librin e nje mikut tim, me titull “Carere Patria”, në të cilin analizohet rëndësia kulturore dhe sociale e gjuhës ndër shqiptarë, parafrazohet thëniae Konfuçit, sipas të cilës, gjuha e pandryshuar eshte ajo qe e ben te veshtire jeten civile.
“Kur Cu Lu(Tzu Lu) e pyeti Konfuçin: “Po të të ftonte duka i Ve-së (Wei) për ta udhëhequr vendin e tij, cilën masë do ta mirrje të parën?”, Maestro u përgjegj: “Reformën e gjuhës”.
Reforma e gjuhës nuk është, thjesht, pjesë e gjuhës që politikanët përdorin – ajo është koncept, është mendje dhe refleks që lind nga ideja dhe projeksioni që dikush e quan vizion, e dikush tjetër projeksion i së ardhmes.
A ka përmbajtje të re gjuhësore në Kosovë dhe Serbi?
Ka një ndryshim ne veprime. Ka një dimension më njerëzor të komunikimit me qytetarët. Por, ajo që ka mbetur pothuajse e pandryshuar është – gjuha.
17 vjetpas vitit 1999 që shënoi përfundimin apo fillimin, varësisht nga perspektiva, e një etape historike mes shqiptarëve dhe serbëve, janë pothuajse të njëjtit njerëz dhe i njëjti fjalor që përcaktojne komunikimin e politikanit me qytetarin.
Nese i bëhet një analizë e përciptë e gjuhës, që sot përdoret në media e në opinion, konstatohet menjëherë se një reformë ka mbetur pa u bere në Serbi,por në një masë edhe Kosove. Atë që Konfuçi do ta bënte të parën: reformën e gjuhës.
Fatkeqësisht, për këtë arsye nuk ka mundur të ndryshojë as koncepti i retorikës.
Po të analizohet gjuha e politikanëve, gjuha e liderëve partiakë, gjuha e komentatorëve dhe analistëve, gjuha e gazetave dhe e gazetarëve, vërtetohet me keqardhje po ai diskurs – diskursi pa ide dhe pa koncepte konstruktive, për të cilin fjalët s’janë asgjë tjetrër vetëm një shndërrim i kohës në kujtesë.
Shtrohet pyetja: a mund te kete demokraci dhe sistem te ri te interaksioneve shoqerore me kete gjuhe?
Eshte e deshmuar se demokraci të re me gjuhë dhe diskurs të vjetër nuk bëhet. Sepse, me kualifikimet kuturu nuk behet demokracia, por ndertohet rruga per rrenimin e saj.
Kjo behet shpeshhere pa kritere seleksionuese dhe e fabrikuar thjesht. Mungon ajo gjuha e argumenteve qe tradicionalisht jemi mesuar ta degjojme ne Perendim, natyrisht e veshur me transparence.
Të shumta janë opinionet që shpjegojnë ose mjegullojnë mosmarrjen e masave parandaluese me kohë, por, me gjasë, lehtësia e përdorimit te gjuhës se tille u etablua pasi u konsiderua si efektive nga palët.
Reforma e dytë: Historia
Rishkrimi objektiv i historisë nga perspektiva universale, e jo ajo egonacionale.
Popujt e Ballkanit – sidomos Serbia – duhet t’i pranojnë ftesat e shumë historianëve për t’i korrigjuar dhe reviduar rrëfimet dhe mitet. Në rastin e Serbisë, të injorimit konsistent të qasjes realiste ndaj ngjarjeve nga vitet e 1990-ta, si dhe me një “poetikë” sakrale plot vetëviktimizim në raport me popujt tjerë të rajonit.
Të njejtën gjë duhet ta bëjnë edhe shqiptarët,sidomos në librat shkollorë.
Serbët në Kosovë, edhe pse me shume probleme,institucionalisht janë pakica më e privilegjuar e rajonit, të mos themi e kontinentit. Në bazë të Kushtetutës së Kosovës, asnjë vendim i rëndësishëm nuk mund të merret nga shumica absolute shqiptare pa e pasur edhe aprovimin e përfaqësuesve serbë.
Ndërkaq, edhe sot e kësaj dite diskutohet nëse shqiptarët e Luginës së Preshevës mund të kenë libra shqip nga sfera e tyre kulture. Këto diskrepanca bllokojnë secilin përmirësim kualitativ. Acarojnë edhe më shumë individët e tensionuar kudo që janë.
Tashmë ka iniciativa OJQ-sh që kontribuojnë në riafrimin kulturor të të dyja pjesëve. Ato do të ishin shumë më efektive nëse edhe shtetet përkatëse, në kuadër edhe të BE-së, do të sponsorizonin në këtë drejtim për bashkëpunime intelektuale, mediale, kulturore dhe sportive, të cilat do t’i zbusnin deridiku aversionet reciproke.
Përgjegjësia është e jona, e shqiptarëve dhe e serbëve, për ta synuar arritjen e normalitetit rajonal – si në diskurset publike, ashtu edhe në jetën e përditshme.
Kjo do të ishte dobiprurëse për të gjithë.
P.S.
Ky është shkrimi i parë.
Do të doja që Ljiljana ta elaboronte çështjen:
Cilat mund të jenë arsyet e dominimit të diskursit të ashpër ndaj shqiptarëve dhe Kosovës në mediat dhe jetën publike serbe?
*Në një seri shkrimesh debatuese, të organizuara nga Kossev dhe me përkrahje të NDI, për problemet e shqiptarëve dhe serbëve, ballafaqohen gazetari dhe publicisti kosovar Baton Haxhiu dhe gazetarja e serbe, ish Kryeredaktorja e “Politika”, Ljiljana Smajlovic.
