Tronditja në Evropë është e madhe: në vendet më të rëndësishme të BE-së në Evropën Perëndimore, partitë e djathta ekstremiste ose të ekstremit të djathtë kanë fituar shumë vota në zgjedhjet evropiane – duke përfshirë edhe Gjermaninë, Francën, Italinë dhe Austrinë. Gjërat duken ndryshe në lindje të Bashkimit Evropian – veçanërisht ndryshe nga sa sugjeron imazhi i kësaj pjese të Evropës. Në mendjet e shumë njerëzve, ky rajon është një bastion iViktor Orban dhe Jaroslav Kaczynskit, nacionalistëve dhe populistëve të krahut të djathtë.
Nga vendet balltike në Bullgari, partitë nacionaliste, të djathta ekstreme dhe euroskeptike pothuajse kudo nuk u pritën ose humbën votat. Vetëm në Slloveni dhe Republikën Çeke fituan zgjedhjet evropiane dy parti aleate me Orbanin dhe partinë nacionaliste të djathtë të tij Fidesz.
Ndryshe fotografia është befasuese dhe e larmishme. Në Hungari, partia e Orbanit humbi një pjesë të konsiderueshme të votave në zgjedhje për herë të parë pas shumë vitesh, një i sapoardhur dhe sfidues i kryeministrit mori 30 për qind të votave. Në Poloni, koalicioni pro-evropian dhe liberal-konservator i kryeministrit Donald Tusk fitoi papritur vendin e parë në zgjedhjet evropiane. Në Sllovaki, një parti progresive fitoi qartë përpara partisë qeverisëse SMER të kryeministrit nacionalist të krahut të djathtë Robert Fico, i cili u sulmua disa javë më parë. Në Rumani dhe Bullgari, partitë nacionalistedhe pro-ruse ekstremiste të krahut të djathtë morën më pak vota sesa mendohej.
Ndryshimi i pushtetit në Hungari në 2026?
Më të dukshmet janë ndoshta rezultatet e zgjedhjeve evropiane dhe ato lokale në Hungari, të cilat u mbajtën në të njëjtën kohë. Për herë të parë në një zgjedhje evropiane që nga viti 2009, aleanca e partisë nacionaliste të krahut të djathtë të Orbanit, Fidesz dhe partisë së vogël Kristiandemokrate KDNP nuk fitoi një shumicë absolute, por mori më pak se 45 për qind. Edhe pse Fidesz fitoi në krahasim me të gjitha partitë e tjera, vëzhguesit e shohin rezultatin si një shuplakë për kryeministrin Orban, i cili është mësuar me suksese të bindshme.
Kritiku më i madh i Orbanit, Peter Magyar, i cili ka hyrë së fundi në skenën politike me partinë e tij Tisza, vetëm pak javë para zgjedhjeve, arriti rreth 30 për qind – deri tani rezultati më i lartë i arritur nga një parti opozitare kundër Orbanit që nga viti 2010 kur erdhi në pushtet. Magyar është një renegat i Fidesz-it, ka mbajtur poste të paguara mirë në aparatin shtetëror të Orbanit viteve të fundit dhe u shfaq në publik për herë të parë në shkurt 2024 si politikan opozitar. Magyar përfaqëson pozicionet konservatore të Fidesz-it të krahut të djathtë në shumë aspekte, për shembull në politikën e migracionit, por premton të pastrojë korrupsionin e sistemit Orban dhe problemet në sistemet shëndetësore dhe arsimore. Përveç kësaj, ndryshe nga Orban, ai është shprehimisht pro-evropian.
Orban komentoi performancën e dobët të partisë së tij në një mënyrë sfiduese: “Ne kemi mundur opozitën e vjetër dhe të re, dhe pavarësisht se si quhet opozita aktuale, ne do ta mposhtim atë përsëri dhe përsëri,” u tha ai mbështetësve natën e zgjedhjeve të dielën (9 qershor 2024). Nga ana tjetër, sfiduesi i tij, Peter Magyar premtoi një ndryshim pushteti në zgjedhjet e ardhshme parlamentare në 2026 dhe njoftoi: “Tani fillon vallëzimi!”
Polonia: Vetëm vendi dy për PiS
Në Poloni, Koalicioni Qytetar (KO) liberal-konservator i kryeministrit Donald Tusk doli i pari me 37 për qind, megjithëse shumë vëzhgues kanë pritur që koalicioni qeveritar, i cili është në pushtet nga vjeshta e kaluar, të pësonte disfatë. Partia nacionaliste e djathtë Ligj dhe Drejtësi (PiS) e Jaroslav Kazczynski, e cila ishte në pushtet nga viti 2015 deri në vitin 2023, fitoi 36 për qind dhe kështu vendin e dytë, edhe pse ishte përpara në sondazhet paraprake.
“Ne treguam sot se jemi një fije shprese për Evropën”, tha Tusk të dielën (09.06.2024) në mbrëmje në Varshavë. Polonia do të vendosë në muajt e ardhshëm se si do të duket Evropa”, vazhdoi kryeministri. Vendi i tij është një “lider në BE”. Udhëheqësi i PiS Kaczynski ishte luftarak dhe i përshkroi rezultatet e zgjedhjeve si “një sfidë të madhe”. Duke iu referuar ngjyrave të flamurit polak, ai i bëri thirrje partisë së tij të ndërtojë një “front bardhekuq”.
Një pengesë për Tusk ishte performanca e partnerëve të tij më të vegjël të koalicionit: Rruga e Tretë Kristiandemokrate arriti shtatë për qind, ndërsa e Majta gjashtë për qind. Dhe të dyja u kapën nga forca anti-evropiane, nacionaliste e ekstremit të djathtë “Konfederacja”, e cila fitoi pak më pak se 13 për qind.
Surpriza në Sllovaki
Një nga surprizat e mëdha të zgjedhjeve evropiane ishte fitorja e qartë e partisë opozitare social-liberale të majtë Sllovakia Progresive (PS) me 28 për qind. Kjo parti fitoi më shumë se partia SMER e kryeministrit Robert Fico, i cili u plagos rëndë në një atentat në mes të majit. Retorika negative e SMER-it pas sulmit me sa duket i bëri më shumë dëm partisë – Fico, për shembull, kohët e fundit akuzoi opozitën në deklaratën e tij të parë se ishte autori i sulmit dhe përhapi teori konspirative ekstremiste të djathta.
Në Republikën Çeke, partia liberale e krahut të djathtë Veprimi i Qytetarëve të Pakënaqur (ANO) e udhëhequr nga ish-kryeministri dhe miliarderi Andrej Babis fitoi me 26 për qind. Ai i përket kampit të nacionalistëve të djathtë në lindje të BE-së, është kryesisht kritik ndaj migracionit por jo edhe anti-evropian. Aleanca proevropiane, konservatore-liberale e qeverisë së kryeministrit Petr Fiala fitoi vetëm 22 për qind të votave. Partia ekstremiste e djathtë SPD humbi pothuajse gjysmën e votave në krahasim me zgjedhjet evropiane të vitit 2019 dhe zgjedhjet parlamentare të vitit 2021 dhe mori vetëm pesë për qind.
Asnjë “pushtim i Brukselit”
Në Kroaci, Rumani dhe Bullgari fituan partitë dhe aleancat e vjetra qeveritare, orientimi i të cilave ndonjëherë është i vështirë për t’u kategorizuar. Megjithatë, në përgjithësi, ato përfaqësojnë pozicione proevropiane dhe në të njëjtën kohë konservatore-kombëtare. Një nga fituesit e zgjedhjeve ishte Partia Socialdemokrate e Rumanisë (PSD), e cila hyri në aleancë me Partinë Kombëtare Liberale (PNL) për zgjedhjet evropiane. Partitë ekstremiste të krahut të djathtë nuk ishin në gjendje të arrinin një përparim në asnjë nga tre vendet. Në Rumani, Aleanca proruse, ekstremiste e krahut të djathtë për Bashkimin e Rumunëve (AUR) fitoi shumë vota, por mbeti në kufirin më të ulët të parashikimeve në 14 për qind.
Jo vetëm që nuk ka pasur një zhvendosje të përgjithshme djathtas në lindje. Lideri i vetëshpallur i “sovranistëve” në rajon, kryeministri i Hungarisë Orban, ka humbur qartë qëllimin e tij për “pushtimin dhe transformimin e Brukselit” në zgjedhjet evropiane. Jo vetëm për shkak të rezultateve të tij të dobëta zgjedhore, por edhe sepse i mungojnë aleatë të fortë në Evropën Qendrore dhe Juglindore./ DW
