Nga Duane J. Gubler-
Pandemitë zakonisht konsiderohen si ‘mjellma të zeza’, krejtësisht të papritura dhe të paparashikueshme. Pandemia e Covid-19 e sfidon këtë nocion. Kjo pandemi nuk ishte as e papritur, as e paparashikueshme; shumë ekspertë të sëmundjeve infektive, kanë paralajmëruar në mënyrë të përsëritur për epidemitë e gjeneve dhe patogjenëve të njohur që kanë potencialin të kërcënojnë si shëndetin publik global, ashtu edhe sigurinë ekonomike.
Gjatë 25 viteve të fundit, bota ka përjetuar katër pandemi (1970-2020 ethet tropikale, 2004-2015 temperatura e chikungunya, 2007-2016 virusi Zika dhe 2009 gripi H1N1) dhe gjashtë epidemi rajonale me potencial pandemik:
1994- murtaja pneumonike,
1997-2005- gripi i shpendëve,
1998-1999 encefaliti Nipah,
1999-2004- encefaliti i Nilit Perëndimor,
2002-2003 sindromi i rëndë akut i frymëmarrjes ose Sars,
2014- Ebola
Të gjithë rastet shkaktohen nga patogjenë që kanë kaluar nga kafshët te njerëzit; katër nga lakuriqët, tre nga gjitarët e tjerë dhe tre nga zogjtë.
Edhe pse u shfaq që në dhjetor, vetëm në 12 mars, Organizata Botërore e Shëndetit shpalli Covid-19 një pandemi. Fatkeqësisht, në atë moment, sëmundja tashmë kishte shpërndarje gati-globale. Disa vende, të tilla si Singapori, Tajvani dhe Hong Kongu, morën hapa të hershëm të kontrollit dhe zbutjes, pasi kishin marrë mësime nga epidemia e Sars në 2003.
Për shembull, në vitin 2007, Singapori financoi zhvillimin e programit të ri të shkollës mjekësore Duke-NUS për sëmundjet infektive, që luajti një rol të rëndësishëm në kontrollin e hershëm efektiv të Singaporit mbi epideminë Covid-19.
Singapori, një vend shumë i zhvilluar, përsëri nuk arriti t’a kontrollojë sëmundjen plotësisht. Ndaj shumë po pyesin tani, çfarë shkoi keq?
Edhe pse shumë pyesin nëse masat e ndërmarra nga qeveria e Singaporit ishin efektive apo jo, e vërteta e zbuluar nga kjo dhe të gjitha pandemitë e mëparshme është se asnjë vend nuk është i sigurt, nëse të gjitha vendet nuk janë të sigurta.
Agjensitë shëndetësore ndërkombëtare kanë kaluar 25 vjet duke u përgatitur për të tilla ngjarje, me përpjekje globale të udhëhequra nga Qendrat e SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve dhe OBSH, për të ndihmuar vendet të zhvillojnë plane për reagimet ndaj pandemive.
Planet u vunë në provë gjatë pandemisë së gripit H1N1 2009, që ishte shumë e transmetueshme dhe u përhap me shpejtësi në të gjithë botën. Sidoqoftë, ai virus kishte një shkallë të ulët fataliteti dhe, si rezultat, përpjekjet e shëndetit publik u perceptuan si një reagim i tepërt.
Për më tepër, kompanitë e ilaçeve që investuan në zhvillimin e vaksinave humbën financiarisht sepse pandemia kishte përfunduar në kohën kur kandidatët ishin gati për prova klinike të vaksinave.
Dy dështime operacionale në zbatimin e planeve të reagimit kanë ndodhur që nga viti 2009. Gjatë epidemisë së Ebolës 2014 në Afrikën perëndimore, virusi u prezantua në SH.B.A. pa u zbuluar për disa ditë dhe Covid-19 që u shfaq në dhjetor dhe u la i lirë për disa muaj, duke infektuar të gjithë vendet e botës.
Arsyet e dështimeve të tilla janë komplekse. Megjithatë, mund të diferencohen disa mësime. Së pari, sëmundjet infektive epidemike nuk ndodhin rregullisht, dhe kur periudha midis tyre zgjatet, fillon një mentalitet ‘larg syve, larg mendjes’ në këtë rast, duke rezultuar në shkurtimin e fondeve për mbikëqyrje dhe plane reagimi ndaj urgjencës.
Së dyti, ndryshimet administrative dhe intervalet e gjata ndër-epidemike rezultojnë në humbjen e njohurive dhe përvojës së dorës së parë nga personeli që ka kontribuar në të paktën një epidemi të madhe. Së treti, ndërsa planet e reagimit emergjent hartohen nga zyrtarët e shëndetit publik, zbatimi i planit është një vendim politik.
Shumica e politikanëve nuk u pëlqen të fillojnë planet e reagimit ndaj urgjencës, derisa të jetë e sigurt që ekziston një urgjencë e vërtetë e shëndetit publik, për të shmangur kritikat për mbivendosje dhe humbje të mundshme të fondeve publike. Sidoqoftë, deri në atë kohë, zakonisht është vonë për të përmirësuar, në mënyrë efektive sëmundjen. Për të përfunduar, nëse do të përballojmë me sukses trendin e sëmundjeve infektive epidemike dhe parandalimin e pandemive, duhet të zhvillojmë aftësitë e mëposhtme:
Së pari, komunikimi efektiv është i nevojshëm për të parandaluar vetëkënaqësinë dhe për të mbajtur ndërgjegjësimin rreth sëmundjeve infektive – angazhimi i komunitetit është kritik dhe programet në terren duhet të jenë transparente dhe të bazuara në shkencë. Paniku dhe frika në mesin e publikut nuk duhet të lejohen të udhëheqin vendimet e politikave.
Së dyti, ne kemi nevojë për programe efektive të mbikëqyrjes, parandalimit dhe kontrollit të sëmundjeve infektive të bazuara në laborator, që përfshijnë planifikimin urban, demografët, ekonomistët, ambientalistët, sociologët dhe grupet me bazë komunitare.
Së treti, planet e reagimit të epidemisë – të cilat përfshijnë udhëzime për të shkaktuar një reagim automatik nga komunitetet e shëndetit publik vendor, kombëtar dhe global, me stërvitje të rregullt nga agjencitë kryesore për të ruajtur gatishmërinë operative – janë jetike.
Së katërti, duhet të ketë përgjegjësi të plotë në nivelin e vendit për zhvillimin dhe mbështetjen e infrastrukturës së shëndetit publik dhe programeve operative, pa u mbështetur tek fondet e huaja.
Së pesti, ne kemi nevojë për fonde të nivelit të lartë për të bërë kërkime, për të zhvilluar mjete të reja dhe inovative për mbikëqyrjen, parandalimin dhe kontrollin e sëmundjeve infektive, përfshirë vaksinat, barnat, testet diagnostikuese./Opinion.al
