Nga Reldar DEDAJ
Njeriu me dukje të zakonshme, me flokët e rënë, i bardhë si qumështi, ishte një nga makinat që prodhonin valë mendimi e deliri krijues, që me siguri do ta përshkonin tejembanë për vite me radhë këtë tokë me emrin Shqipëri! Por, në këtë kohë, sado i ndërgjegjshëm të ishte për ashtin e vet, as ai e askush tjetër nuk mund të parashikonte përpiktas përmasat e vërteta të tij. Mjaftoi të ikë njëherë e përgjithmonë nga ne, për ta kuptuar vërtetë, se kush ishte Artan Santo.
Ai si një bankier i veçantë në llojin e vet, i vetëm duhej të kthehej në dhomën e punës, me fantazmat që bartte me vete. Tragjedia ishte atje, nën këmbët e tij, me themele ende të hapura, me shtendosjen e papërfunduar e me skelat dhe pluhurin e ndërtimit.
Sot u mbushën plot dy vjet nga vrasja e tij në mes të zonës së ish-Bllokut. Tan Santos i ra në pjesë një nga fatet e hidhura që rrallë i bie ndonjë njeriu: të fillojë tragjedinë, fatkeqësisht jo si viktimë, pasi kjo gjëmë për të ishte shumë pak, por si kumt për të gjithë të tjerët. Natyrisht, një vrasje e kësillojshme, me të gjitha përmasat e tragjedisë, koha nuk mund ta mbulojë me pluhur. E për më tepër dora e njeriut.
Ndoshta do të vijë një kohë, kur ne do të na pëlqejë të përsërisim, se Santo vrau veten. Në të vërtetë, në një pamje të parë, vetëvrasja i shkon shumë për shtat njerëzve të tillë.
Megjithatë e vërteta nuk është kjo. Ajo ka kohën e saj, por edhe përmasën e dhimbjes në të njëjtën kohë. Policia ka arritur të kapë të arratisurit nga burgu i Drenovës, vrasësin e çiftit nga Çekia, bandën e tritolit që vepronte natën ose nëpër male dhe këta që kryen një vrasje në mes të ditës në qendër të Tiranës nuk kapën dot.
Mirëpo, edhe po të duash të mbash të fshehur një ngjarje të tillë, në njëfarë mënyre, pas dy vjetësh të plota, duam apo s’duam, i takon të rilindësh tragjedinë. Dhe tragjedia është ende në kantier, ajo është arkitekt, murator dhe një e aksidentuar e mundshme e saj. Sepse pas saj, qëndron i fshehur dyshimi. Dyshimi se kush fshihet pas kësaj vrasje, dyshimi se mos është Ai, dyshimi se nëse zbulohet, çfarë do ndodhi më pas, etj.
Shumë aludime, shumë pista shumë imazhe madje dhe të vrasësve që pas krimit të çmendur bridhnin me motor lirisht në Tiranë vetëm me një skafandër në kokë dhe armë në brez. Ende ka shumë dyshime, por asnjë autor. Një dosje që vërtitet sa në polici dhe në prokurori, por që pas kafazit të hekurt nuk gjendet askush, që do t’i hidhte sado pak drite mbi atë që cilësohet një nder vrasjet më të rënda në këto dekada tranzicioni.
Erdhi një kohë, sa herë e vrasim mendjen se çfarë ndodhi me këtë tragjedi, sa dorë ka politika në vrasjen e tij, dhe në mos kjo, sa dorë ka ajo në mbajtjen fshehur të vrasësit dhe arsyes së eleminimit fizik të Santos. Bashkë me të, erdhi dhe një kohë tjetër, ku mendimi shkon te ndërprerja e jetës njerëzore, ky shqetësim i parë i njeriut, ai që ka nxitur mendimin e tij të dëshpëruar, vetvetiu, krejt natyrshëm, njeriu pyet: ku i ka miqtë pas dy vjetësh Artan Santo? Ata nuk janë, nuk janë askund, bashkë me ta edhe e vërteta. Asnjëra dhe as tjetra nuk duken. Hëpërhë.
Kjo është çarja, porta nëpërmjet së cilës do kalojnë shumë persona, për qiell ose për ferr. Ndërkaq, ndërsa zbrazet, ndërsa errësohet, ndërsa shmangen, mafia ka shans të pasurohet e të bëhet më e rëndë pikërisht për shkak të mungesës së tyre. Artan Santo iku, e morën pas fantazmat që ai mbartte me vete, i vetëm, pa mbrojtje, asaj here, ndoshta në lojën e fundit të shahut, e zurën “shah mat”.
Sepse, në fund të fundit, sic thotë C Miloszi; një dru, me rrënjët e futura nën tokë, si në pus, me trungun e ndërmjetëm dhe me kurorën shpërthyese, një dru, pra, me synimin e vet nga nëntoka drejt qiellit, e ka shkruar më parë se Danteja “Komedinë Hyjnore”.
