Në Nicën franceze po zhvillohet Konferenca e tretë e Oqeaneve e OKB-së. Ndryshimi i klimës, plastika, mbipeshkimi – detrat janë në stres. A mundemi ne t’i mbrojmë sa duhet ato?
Për të mbrojtur oqeanet, në Nicë të Francës është mbledhur bashkësia ndërkombëtare në Konferencën e OKB-së për Oqeanet (09.06 – 13.06.2025). Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres, i ka bërë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të mbrojë më mirë oqeanet. Në hapje të Konferencës së tretë të Oqeanit të OKB-së në Nicë, Guterres tha se krerët e shteteve dhe qeverive duhet të nënshkruajnë një traktat që do t’u lejonte vendeve të krijonin zona detare të mbrojtura në ujërat ndërkombëtare. Peshkimi i paligjshëm, ndotja nga plastika dhe rritja e temperaturave të detit kërcënojnë ekosistemet e brishta dhe njerëzit që varen prej tyre. Rezervat e peshkut po shemben, nivelet e detit po rriten dhe oqeanet po bëhen më acidikë.
Hapësirat e detrave dhe oqeanet janë habitati i mbi 250.000 llojeve – nga planktoni mikroskopik deri tek shkëmbinjtë gjigantë koralorë dhe balena blu, kafsha më e madhe e planetit. Për më shumë se një miliardë njerëz deti është burimi më i rëndësishëm i ushqimit. Cilat janë problemet më të rëndësishme të oqeaneve?
Detrat e ngrohtë nënkuptojnë më pak qenie të gjalla
Pjesë të mëdha të jetës nënujore janë të rrezikuara, sepse Toka po ngrohet. Me rritjen e vazhdueshme të temperaturës koralet shpërbëhen dhe vdesin. Ndërkohë janë të prekura rreth 84% e të gjithë shkëmbinjve koralorë në mbarë botën. Nëse detrat krahasuar me periudhën paraindustriale do të ngroheshin me 1,5 gradë, shumica e koraleve do të asgjësoheshin. “Ngrohja me 2 gradë Celsius do të nënkuptonte shkatërrimin e pakthyeshëm”, thotë Katja Matthes, e cila drejton Qendrën Studimore GEOMAR në Kiel. Meqënëse uji i ngrohtë mund të absorbojë më pak oksigjen, shumë qenie të gjalla janë në rrezik.
Rezultatet e studimeve të reja tregojnë, se ndërkohë deti po ngrohet deri në një thellësi prej 2.000 metrash. “Si pasojë po pakësohet oksigjeni për planktonin, peshqit dhe gjitarët e detit. Ne vërejmë zona të vdekura në Detin Baltik në Gjermani ku praktikisht nuk mund të ketë më jetë.”
Mbipeshkimi i krijon stres sistemit të detrave
Ekosistemi marin kërcënohet edhe prej peshkimit të pakontrolluar. Shoqata e mjedisit WWF llogarit, që 50 vitet e fundit është trefishuar numri i llojeve të prekura nga peshkimi i pakontrolluar. Nëse peshkohet shumë, rezervatet nuk mund të ripërtërihen mjaftueshëm. Kryesisht në Mesdhe problemi është i dukshëm. Në këtë rajon pothuajse gjysma e llojeve janë prekur nga mbipeshkimi. Sardelja është ndër llojet që bien më shpesh në rrejtat e peshkimit. “Si rrjedhojë trazohet zinxhiri i ushqimit për gjitarët e detit dhe i gjithë ekosistemi”, analizon Matthes. Kjo prek edhe bazën e ekzistencës sonë. Peshqit janë burimi më i rëndësishëm i proteinave për miliarda njerëz. Në mbarë botën rreth 600 milionë njerëz, kryesisht në Kinë, Indonezi dhe Indi, janë të varur ekonomikisht prej detit.
Deri më 2050 më shumë plastikë se sa peshq në oqean
Sipas përllogaritjeve më 2050 pesha e të gjithë peshqve do të tejkalohet nga diçka tjetër. Çdo vit në detra shtohen mbetje plastike me 8 deri në 10 milion ton, vlerëson World Resources Institute. Mund të duhen deri në qindra vjet derisa këto mbetje të shpërbëhen. Mbeturinat jetëgjatë të plastikës dhe grimcat e po e cënojnë gjithnjë e më shumë jetën e qenieve të gjalla në det.
Temperatura e detit influencon edhe motin
Temperatura e detit ka efekt edhe ndaj motit dhe temperaturës në atmosferë. Periudha e musonit në Amerikën e Jugut dhe në Azi ose moti relativisht i butë në Europë influencohet nga rrymat globale detare.
Rryma e Golfstrimit si pjesë e riqarkullimit Atlantik sjell ujin e ngrohtë nga Tropiku në Oqeanin atlantiko-verior. Kjo influencon temperaturat zakonisht të buta të ajrit e kësisoj edhe rendimentin e lartë bujqësor në Europë.
Rritja e temperaturave, sipas studiuesve, mund ta ndryshojnë sistemin e qarkullimit të oqeaneve. Ka shenja, që qysh tani rryma e Golfstrimit po ngadalësohet. Pa të në Europën veriore do të ishte pesë deri në 15 grad më ftohtë, përllogarit Enti Federal i Mjedisit në Gjermani.
Më 2023 dhe 2024 temperatura e sipërfaqes së detit ka shënuar rekorde të reja, sipas raportit të fundit Copernicus-Report. Sa më i ngrohtë uji, aq më shumë bymehet. Kjo është arsyeja përse niveli i detit po rritet vazhdimisht.
Deti ngrohet, sepse përthith dioksidkarboni dhe gazra të tjerë që emetohen – gati një të tretën e emisioneve të shkaktuara nga njeru. Prej kësaj stabilizohet klima. “Pa këtë funksion absorbimi temperatura në atmosferë do të ishte qysh tani e padurueshme”, shpjegon Carlos Duarte. Ai studion në Universitetin Mbreti Abdullah në Arabinë Saudite për temën e detit.
“Oqeani është aleati ynë në luftën kundër ndryshimit të klimës”, shpjegon Matthes, “por kjo do të jetë kështu deri sa të ruhet funksioni i tij.” Sepse me rritjen e temperaturës së ujit mund të përthithet gjithnjë e më pak dioksid-karboni.
Pamje e botës nënujore me larmi ngjyrash – brezi koralor i Malediveve në Oqeanin IndianPamje e botës nënujore me larmi ngjyrash – brezi koralor i Malediveve në Oqeanin Indian
Si mbrohen aktualisht detrat?
Për t’i bërë ballë rrezikut, shtetet janë duke krijuar të ashtuquajturat zona të mbrojtura detare. Pjesa më e madhe e këtyre zonave ndodhet në brigjet e shtetit federal të SHBA-së, Havai.
Këto zona të mbrojtura realizohen në forma të ndryshme në vende të ndryshme. Shpesh nuk lejohet të krijohen parqe eolike në det ose të peshkohet. Aktualisht ka më pak se nëntë për qind zona të mbrojtura në det në mbarë botën – por vetëm në tre për qind të tyre ndalohet peshkimi.
Më pak plastikë në det
“Ne nuk mund t’i zgjidhim të gjitha problemet me zonat e mbrojtura detare. Ndryshimi i klimës apo plastika në det, nuk kanë të bëjnë me këto zona”, thotë eksperti Duarte. Për të shmangur ndotjen nga plastika, OKB-ja prej vitesh do të vendosë një marrëveshje ndërkombëtare. Bisedimet për këtë, dështuan së fundi prej rezistencës së vendeve të mëdha të naftës si Arabia Saudite dhe Rusia. Në gusht 2025 diskutimet do të vazhdojnë në Zvicër. DW
