Nga Aurenc Bebja
“Journal de la Côte d’Or” ka botuar, të martën e 28 shtatorit 1847, në faqen n°3, letrën ekzkluzive të François Pouqueville (i emëruar asokohe nga Napoleon Bonaparti konsull i përgjithshmë pranë Ali Pashë Tepelenës) dërguar Louis Ripault, bibliotekarit personal të Bonapartit, në lidhje me Ali Pashë Tepelenën.
Në numrin tonë të fundit, duke raportuar për banketin e mbajtur në Fixin pas inaugurimit të statujës kushtuar Perandorit nga z. Noizot, shprehëm keqardhjen që nuk mundëm të riprodhonim dollinë e propozuar nga zoti gjeneral Boyer dhe që u mirëprit me ngrohtësi nga të gjithë të ftuarit. Më të lumtur sot, ne ofrojmë tekstin besnik për lexuesit tanë, të cilëve u kishim dhënë vetëm një ide të papërsosur :
“Zotërinj, dollia që kam nderin t’ju propozoj është për Mbretin!
Mbretit, çdo mendim i të cilit, çdo vigjilencë e të cilit i kushtohet lumturisë së vendit! Mbretit! mbrojtës i ndritur i arteve, i cili donte që i njëjti pallat të bashkonte të gjitha lavditë e Francës! Mbretit, më në fund, që e kuptoi aq mirë ndjenjën kombëtare, kur dërgoi me devotshmëri njërin nga djemtë e tij për të mbledhur në tokë të huaj eshtrat e njeriut të madh për nder të të cilit jemi mbledhur sot!
Për Mbretin !”
— Festa e Fixin-it ka bërë natyrshëm shumë njerëz të riprodhojnë një mori kujtimesh të ruajtura në mënyrë të devotshme të ngjarjeve që lidhen me lavdinë e perandorit. Mes gjallërisë së transporteve të manifestuara në solemnitetin e datës 19 (shtator), ne kthyem sytë pas me gëzim në kohën kur Franca nuk ishte i vetmi komb i prirur të entuziazmohej për triumfuesin e lumtur që e kishte ripërtërirë dhe e kishte vendosur mbi të gjithë popujt; dhe, me shikimin e këtij entuziazmi spontan të turmës, ne kujtuam se me çfarë brohoritje unanime u përshëndet emri i Napoleonit edhe në vendet më të largëta. Letra e mëposhtme, e cila nuk është botuar kurrë më parë dhe që gjendet me shumë autografe kureshtare për epokën e perandorisë në portofolin e një bashkëqytetari tonë, meriton të lexohet me mjaft interes.
Janinë, 26 shkurt 1806.
Zotëri,
Unë hyra në Shqipëri më 3 shkurt dhe më kishin paraprirë lajmet për fitoret e Shkëlqesisë së Tij perandorit tonë; nuk dija asgjë për ditën e lavdishme të Austerlitz-it. E bëra të njohur duke e përkthyer në greqisht, në Porto-Palermo, ku zbarkova, ishte pika e parë nga u përhap fama. Epirin e kalova deri në Xhixhë (Dzidza); Veziri Ali Pasha shkoi në këtë vend dhe në këtë takim të parë, ai e përqafoi Besierin (Bessières) si një mik të vjetër. Ai pyeti për shëndetin e Shkëlqesisë së Tij dhe u emocionua kur mori vesh për bëmat e mëdha të armëve të kësaj fushate. Ai e mori dhe e puthi pushkën që Bessières i paraqiti, duke thënë se donte ta përdorte për kauzën e Shkëlqesisë së Tij perandorit Napoleon, të cilin e quajti disa herë “perandori i mbinatyrshëm, zotëria i tij (1). Unë, shtoi ai, dhe dy djemtë e mi, jemi ushtarë të Bonapartit; Unë ia kushtoj djemtë e mi.”
Unë nuk do të hyj në detajet e misionit me të cilin jemi ngarkuar dhe ju do të miratoni heshtjen time. Muktar Pasha, duke marrë armët që i dërgoi perandori, i mbajti në kokë dhe tha : “Le t’i përdor në shërbim të tij! Vel Pasha pohoi të njëjtat ndjenja dhe tha “se Perandori Napoleon, zoti i tij, nuk do të kishte kurrë një ushtar më besnik.”
Ja tani disa detaje mbi ndjenjat e veçanta të vezirit. Kohët e fundit ai mbante një portret të perandorit në mes të oborrit të tij të mbledhur; pasi u mendua, foli : “Pse nuk jam unë vëllai yt”, tha ai, “kur duhet të kem fenë tënde!” Më pas, duke u kthyer nga djemtë e tij : “Ja një portret që duhet ta keni gjithmonë para syve, për të imituar Bonapartin. Është jeta e këtij njeriu që ne duhet të studiojmë, dhe jo romanet tuaja greke, as librat tuaj. Imitoni vetëpërmbajtjen, maturinë dhe aktivitetin e tij.” Këto janë fjalët e Ali Pashës, fjalë që i dinë të gjithë. Sa i përket fesë së tij, ai thotë se është profet në vendin e tij dhe kjo e bën të qeshë.
Ali Pasha është një burrë 56-vjeçar, i fortë, vigan, mjekër të bardhë, me fytyrë të plotë, me trup atletik. Për të përdorur shprehjen e grekëve vendas, ai u hedh mjaltë fjalëve të tij. Ai fle maksimumi tre ose katër orë dhe e shfrytëzon kohën e tij për punë. Shëtitjet, gjuetitë apo udhëtimet e tij kanë gjithmonë biznesin si qëllim. Ai hyn në detajet më të vogla të brendshme. Bessières ishte njeriu që u mor me të dhe shpresoj të vazhdoj me sukses. Pres të vrapoj, sepse ai vazhdimisht udhëton, dhe kjo përshtatet në mënyrë të përkryer me vizionin tim.
Shqiptarët janë një racë burrash të ndarë në Evropë dhe do t’ju skicoj, kur të njoh më ngushtë zakonet e tyre, sepse nuk dua t’ju jap asgjë veç gjërave pozitive. Edhe unë do ta përshkruaj gjithë këtë vend dhe do të kërkoj miqësinë tuaj, për t’u rishfaqur në Paris, kur të kem shteruar plumbin e lapsit tim; duhet kohë. Ka shumë medalje dhe antikitete në vend dhe topografia e tij nuk ekziston askund. Kujtimet në të cilat kam shkruar vëllimin tim të tretë ishin të paplota.
Ali Pasha sapo ka përfunduar pushtimin e vendit të tij, dhe atij i ka mbetur vetëm Gjirokastra për të nënshtruar. Marrja e Sulit ishte për këtë vezir baza e pushtetit të tij. Në kohët e lashta kjo luftë do të kishte merituar këngët e gjysmëperëndive dhe ju siguroj se ajo u sjell po aq nder të mundurve sa fitimtarëve. Do të jetë një nga episodet më të bukura të udhëtimit tim në Shqipëri.
Rusët kanë vetëm partizanë të shpërndarë nëpër Shqipëri dhe ata janë të stërvitur në shtatë ishujt; por grekët e urrejnë çdo qeveri për të vetmen arsye se ajo kufizon shpirtin e tyre kryengritës. Është e vërtetë se rusët janë hajdutë dhe barbarë, morali i ashpër i të cilëve bie ndesh me atë të grekëve.
Lidhur me gjendjen shpirtërore të shqetësuar të grekëve, Ali Pasha i le të veprojnë. I këndojnë, e shajnë me sarkazëm dhe ai qesh duke thënë : “Janë grekë.” Peshkopi i Artës u ankua për disa satira që bredhin në vend dhe që drejtoheshin kundër tij; pashai i tha : “Epo! peshkopi im i dashur, ne duhet t’i lëmë njerëzit e letrave të përdorin privilegjin e tyre; Unë përdor shpatën time; ju, vini në praktikë Ungjijtë tuaj.” Më pas, ai thirri disa burra që i kënduan në banesën e tij marrjen e Sulit, një himn në të cilin lartësohet bujaria e suliotëve që iu përkushtuan vendit të tyre. Kjo ka të drejtë t’ju duket e çuditshme te një vezir; por Ali Pasha është një personazh shumë i habitshëm. Nuk do t’jua paraqes ushtrimin : nuk i lejon turqit t’i mërzitin grekët dhe ata jetojnë në një harmoni mjaft të mirë.
Rusët, tek të cilët do të kthehem sërish, e kanë humbur besueshmërinë në vend. Sëmundjet i shkatërrojnë në detaje. Forca e tyre efektive, në rastin e transportimit jashtë shtatë ishujve, është tetë mijë burra; Ata kanë, përveç kësaj, 1500 grekë shqiptarë. E tillë është ushtria e ekzagjeruar dhe unë garantoj vërtetësinë e pohimit tim.
Unë sapo e kam parë vendin dhe tashmë kam një ide të shkurtër të asaj që është. Do të jetë një kënaqësi e madhe për mua ta diskutoj këtë me ju në pjesën e mbetur të korrespondencës sime. I flas një shërbëtori besnik të Madhërisë së Tij dhe për këtë arsye i shpjegoj të gjitha këto gjëra. Ju lutem, i dashur Ripault (2), vazhdoni miqësinë tuaj me mua dhe ji i bindur se i kushtoj një vlerë shumë të lartë.
Siguroni zonjën Ripault për respektin tim dhe këtë njeri të mirë z. Bézanger (3), i cili ju do me kaq dashamirësi.
Me respekt dhe dashamirësi,
Zotëri,
Shërbëtori dhe miku juaj i devotshëm.
(Nënshkruar) POUQUEVILLE
(1) Këtu dhe më poshtë, të gjitha fjalëve të nënvizuara paraprihen nga teksti greqisht që riprodhon fjalët e vezirit Ali-Pasha.
(2) Atëherë bibliotekar i Napoleonit që nga viti 1801.
(3) Sekretar i z. Ripault.
