NIKITA HRUSHOV. Gromyko nuk ishte, por Vasily Kuznetsov dhe Rodion Malinovsky ishin. Ishte një delegacion i rangut të lartë. Dhe Mao Ce Duni tha: Ne po mendojmë të organizojmë komuna dhe ai filloi të tregojë se çfarë do të jenë këto, si fshati ashtu edhe industria, apo njësitë ushtarake që do të kishin komunat e tyre. Unë si përgjigje i thashë Mao Ce Dunit: Kjo është çështja juaj. Lenini u përpoq dhe ne kishim komuna, por Lenini prezantoi NEP (Politika e Re Ekonomike) pas komunave. Dhe ne menduam se Lenini veproi saktë, sepse nuk kishte rrugëdalje tjetër. Prandaj mund të provoni, por ne tashmë e kemi provuar dhe nuk i’a dolëm.
Ata u përpoqën dhe ne madje diskutuam për këtë çështje atëherë, por tani ata nuk kanë komuna. Emri “komunë” mbeti. Tani ata thonë se kjo është një brigadë e madhe pune, në fakt kjo është një brigadë e vogël. Ata i hoqën kopshtet personale fshatarëve dhe tani u’a kanë kthyer përsëri atyre. I gjithë ndryshimi është, se tani fshatarët nuk kanë më asnjë besim të reformat e tyre. Nga natyra e tij, fshatari nuk i beson askujt, ai beson vetëm në praktikë, vetëm në përvojë, por ‘Djalli’ e di se si mendojnë ata.
Një tjetër gjë është se kinezët donin që ne t’i mbështesnim ata në problemin e metalurgjisë, kur ata do të bënin çajna dhe samovarë. Kishte një industri të tillë, kur metalurgjia me ngjyra mbërriti për të zëvendësuar Epokën e Bronzit. Por a duhet të ndërtojmë samovarë në kohën tonë, në epokën e automatizmit?! Çfarë lloj gize, çfarë lloj çeliku po prodhonin? Vetë ‘Djalli’ nuk e kuptonte, sepse nuk ka instrumente të tilla, ato ishin si magji: ata shtonin aq shumë nga këto, aq shumë nga një gjë tjetër, por asnjëherë nuk u kuptua se çfarë doli. Ata vetë tani i kanë prishur samovarët.
(Shënim i përkthyesit: Unë dyshoj se “samovarët” këtu i referohen furrave të vogla të oborrit, që u promovuan gjatë periudhës së ‘Kërcimit të Madh’ të Kinës, për të rritur në mënyrë radikale prodhimin e çelikut).
Tani ata thonë: ne po prezantojmë diçka të re – punonjësit e moshuar duhet të punojnë në prodhim për disa muaj. Ne po dërgojmë Ministrin e Punëve të Jashtme, në një fabrikë për tre muaj. Unë u thashë, ne e kishim këtë dhe vetë Lenini u tërhoq rreth një kafkë të mpirë, e midis komunistëve të vjetër, nuk kishte asnjë që nuk punonte të shtunën ose të dielën, në ditë vullnetare të punës (subbotniki i voskresniki). Kam copëtuar thëngjillin dhe kam djegur një furrë vetë, ndërsa isha në një pozicion të lartë pune në udhëheqje.
Por kur ishte kjo? Nëse do të shkoja në një ndërmarrje tani, një drejtor i zgjuar, jo vetëm që nuk do të më jepte një torno, por nuk do të më besonte mua me një instrument të mirë. Unë jam një punëtor, një montues në profesion. Por kanë kaluar kaq shumë vite dhe cili do të ishte produktiviteti i punës sime?! Nëse e marrim Ministrin tonë të Punëve të Jashtme dhe e vendosim në një torno, atëherë unë mendoj se ne nuk do ta shohim më tornon, pasi ai do ta thyejë atë dhe ajo do hidhet në ferra. (Rrëmujë në sallë. Të qeshura).
Cili do të ishte avantazhi i kësaj pune? Unë them se ne nuk mund ta bëjmë këtë. Kjo ndoshta mund të bëhet kur të punoni me lopatë, por produktiviteti do të jetë i ulët, dhe ai nuk do të thyejë lopatën. Unë po them: Ju keni ekskavatorë që punojnë. Tre burra punojnë në një ekskavator në këmbë dhe bëjnë punën e 250-1000 burrave. Pse duhet ta bëjmë këtë? Kjo është joproduktive. Unë pashë një fotografi në të cilën Mao Ce Duni po merr një shportë me të cilën mban dheun. Por kjo u bë për kinematë, pra për propagandë, ndërsa tani jemi në një epokë tjetër. Pse do të mashtronim veten dhe do të mashtronim njerëzit me të tilla makinacione?
(Një vërejtje e një bullgari nuk u kap) (Të qeshura).
Ne gjithashtu kemi punuar, por ky nuk është një qëndrim serioz. Dalim tashti te çështja e luftës dhe paqes, në lidhje me ‘tigrin e letrës’. Shokë, nëse imperializmi amerikan do të ishte një ‘tigër letre’, ne do të ishim më të lumturit nga të gjithë. Dhe çfarë dreqin do na duhej ta përdorim energjinë atomike ne? Por a mund të thuhet vërtet tani se imperializmi është një ‘tigër letre’? Ky ‘tigër letre’ ka dhëmbë shumë të fortë. Ka forcë të madhe. Prandaj, ju e dini, ne duhet të shpenzojmë energji, në mënyrë që të kemi burime kundër këtij tigri letre.
Ata thonë se ne jemi gjoja frikacakë, se kemi frikë nga lufta, por ata nuk kanë frikë nga lufta?! Vetëm budallai nuk ka frikë nga lufta, sepse nuk ka frikë nga asgjë, pasi nuk kupton asgjë. Ai është si një fëmijë i vogël. Nëse i sillni diçka të nxehtë një fëmije të vogël, ai e kap atë, por sapo ta ketë atë, nuk do ta marrë atë një herë tjetër, sepse ai tashmë e di, se kjo gjë e nxehtë e djeg atë. Ne dhe ju nuk jemi fëmijë. Ne e dimë se çfarë është lufta. Dhe nëse na thuhet se jemi për luftë, atëherë çfarë do të na japë ajo, çfarë do të na sjellë?
Ata thonë se një luftë botërore duhet të nisë për të arritur komunizmin botëror. Ne biseduam me Mao Ce Dunin në vitin 1957. Ai krijoi një teori, që nëse ka luftë, nëse ju sulmojnë, mos u përgjigjeni. Ne kemi 600 milion njerëz dhe ju keni kaq shumë. Ne do të përgatisim kaq shumë ndarje dhe ata kanë kaq shumë. I thashë, dhe Mao Ce Dunit, por ata nuk po llogarisin më në ndarje dhe kush ka më shumë ndarje është më i fortë. Tani ata thonë se ndarjet janë mish. Sa më shumë njerëz, aq më shumë mish. Por kjo është një forcë e vogël. Tani është epoka atomike. Kush ka energji atomike, kush ka raketa, ata kanë fuqi.
Tani, ju e dini….nëse ai e di se kush e ka shtypur butonin, atij i duhet vetëm të shtyjë dhe ky buton do të çojë në lëvizjen e një mekanizmi dhe lufta do të fillojë. Tani është një kohë tjetër. Në epokën tonë ne duhet të mendojmë realisht, të përfytyrojmë situatën në mënyrë korrekte dhe të ndjekim një politikë në përputhje me rrethanat.
Disa shokë bullgarë mund të thonë, cili është qëndrimi ynë ndaj Jugosllavisë? Ne ende kemi dallime me jugosllavët, të cilat janë të një natyre ideologjike. Dallimet mbeten dhe nuk e di nëse këto dallime mund të kapërcehen. Dyshoj. Pse? Tito është shumë i mësuar të bëjë veten si shef dhe, natyrisht, nëse kthehet në kampin socialist nuk do ta kishte këtë pozicion në kamp dhe do të humbiste pozicionin e tij që dëshiron, kështu ai mendon të marrë sa më shumë aleatë mes vendeve neutrale. Për më tepër, amerikanët po e ndihmojnë atë dhe po i japin shumë. Kjo e prishi njeriun. Po e them këtë për gjëra që i mendoj se janë negative. Do të isha shumë i lumtur, nëse nuk do të kisha të drejtë.
Por çfarë është pozitive? Ajo që është pozitive, është se ne kemi qenë gjithmonë bashkë në çështjet ndërkombëtare. Për çështjen e luftës dhe paqes, ai merr pozicionet tona dhe gjithmonë voton si ne, si Karlo Lukanov, (ministri i Punëve të Jashtme të Bullagrisë).
Nëse Tito dëshiron të marrë pozicionin e një kameleoni, por është me ne në çështje të mëdha dhe të vogla, atëherë nuk do të ketë dallime midis tij dhe kampit socialist. Ai e kupton këtë. Dhe atëherë amerikanët nuk do t’i japin atij kredi dhe nuk do ta ndihmojnë atë. Prandaj ai është me ne në çështjet kryesore, por nga se si e shtrembërojnë nga bishti, ai tregon se ai nuk po bashkohet me asnjë kamp. Nuk ka asnjë politikë në kohën tone, ku dikush mund të veprojë në një mënyrë dhe më pas në një mënyrë tjetër. Nuk ka politikë të ndërmjetme. Kjo nuk është politikë, kjo është manovrim.
Ai dëshiron të jetë më afër nesh në çështjet ekonomike. Ai është gati për bashkëpunim të gjerë dhe për të ndarë punën. A mund të jetë e keqe kjo për ne? Kjo është mirë. Jugosllavia është ende një vend socialist. Shqiptarët, është e vërtetë, thonë se është një vend jo-socialist. Por ata tani mund të na akuzojnë se jemi një vend jo-socialist, sepse nuk jemi Leninistë. Leninizmi ka shkuar tek ata; nuk na ka mbetur asgjë dhe tani është krejtësisht në Shqipëri. Ndërkohë ata konsiderohen një vend socialist. Nëse kjo do të jetë e gjatë, vetëm Zoti e di.
ZERAT: (Në humor).
NIKITA HURSHOV. Kjo varet nga ajo që i shqetëson ata.
(Shënim i përkthyesit: fjalë për fjalë: “çfarë pleshti kafshon atë vend”. Kjo mund të jetë përkthyer fjalë për fjalë, pasi ai qeshi).
(Të qeshura në sallë). Socializmi nuk mund të interpretohet aq lirshëm. Për ta bërë këtë nevojiten kritere objektive të tilla, në duart e të cilëve janë mjetet e prodhimit. Në Jugosllavi ata janë në duart e Shtetit dhe njerëzve. Nga shenjat e jashtme, ky është një vend socialist. Për shembull, ne po i drejtohemi Norvegjisë. Një parti punëtore është përgjegjëse atje. Ne po bëjmë miqësi me palët e tjera që janë në NATO, në kampin armik kundër nesh. Jugosllavia nuk është. Jugosllavia bleu avionë “IL—21” nga ne dhe armë të tjera.
(Shënim i përkthyesit: ky lloj avioni është një gabim: ose është “IL-28” ose “MiG-21”).
Jugosllavët po na kërkojnë të drejtën e prodhimit të armëve. Unë mendoj se nëse një vend dëshiron të luftojë kundër një vendi tjetër, nuk do të marrë armë prej tij, sepse britanikët dhe amerikanët, mund t’i kishin dhënë këtë armë. Ky është një tregues se si do të sillen jugosllavët.
Eshtë e vërtetë se është e vështirë të garantosh për jugosllavët. Ky është një vend i tronditur, i acaruar. Tito foli shumë mirë në fjalimin e tij të fundit. Në çështjet e brendshme ai kritikoi shumë saktë politikën e Partisë së tij, duke treguar mënyrat e drejta për të kapërcyer këto vështirësi.
Ndoshta ekziston edhe një prirje që një burr shteti si ai, dëshiron të korrigjojë situatën. Në çdo rast, nëse flasim me Kenedin dhe duam të pajtohemi me të, për disa probleme, atëherë pse duhet t’i trajtojmë jugosllavët kaq vrazhdë? Unë nuk e shoh domosdoshmërinë apo arsyet për këtë.
Tani, nëse shqiptarët janë kritikë, duke thënë: – Hrushovi foli në Bullgari dhe e tha këtë, e tha atë…!. Por shqiptarët, gjoja miqtë tanë, tani na e shpifin me të gjitha. Jugosllavia nuk flet kundër nesh, dhe ky është armiku ynë. Cili është ndryshimi midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë? Dallimi është se shqiptarët sillen më me përbuzje sesa jugosllavët. Unë atëherë isha mes jush në një Kongres Partie dhe pastaj fola pas vitit 1956, pas fjalimit të Titos.
Unë e quajta rolin e Titos me emrin e tij, roli i një tradhtari. Kur isha në New York ai erdhi tek unë në një pritje dhe më tha: Ndoshta do të pajtohemi. Unë i thashë: Tito, ne nuk mund ta harrojmë fjalimin tuaj, ne e kujtojmë atë, dhe unë personalisht nuk mund ta harroj atë fjalim në Pula. Ky ishte një fjalim i turpshëm, tradhtar. Ne e dimë çmimin e Titos. Por, në çdo rast, çfarë humbasim nga kjo?
Tani për tani, ne jemi një shkëmb i tillë, që nëse na godet, vështirë se do të na trondisë, por mund të shpërthejë mbi ne. Dhe ne duhet të tregojmë mirëkuptim dhe të mos mburremi me madhështinë dhe fuqinë tonë, por përkundrazi, ne duhet të bëjmë gjithçka në mënyrë që të ndihmojmë që njerëzit e gabuar të vendosen në rrugën e duhur dhe t’i ndihmojmë ata të shikojnë këtë. Nuk ka zgjidhje tjetër.
Imagjinoni këtë: ne jemi kampi socialist. Ne jemi ndarë me Shqipërinë, fillimisht me Jugosllavinë, pastaj me Kinën. Është e vërtetë, ne nuk po themi, por të gjithë e dinë që nuk kemi dashuri të madhe për ta. Prandaj, nëse tani përcaktojmë subjektivisht se cilat janë vendet socialiste, cilat nuk janë, atëherë nuk do të ketë asnjë kamp socialist si rezultat.
Padyshim që e ardhmja do të na detyrojë të të mendojmë shumë. Por unë nuk do ta zhvilloj këtë çështje tani. Ka ende kohë dhe palët do të gjejnë përgjigje për këtë. Unë e them këtë, sepse është e drejtë, është e saktë, është në interes të Partisë sonë, politikës sonë dhe në interes të ndërtimit të socializmit. Tani Jugosllavia po na afrohet. Por si do të jenë gjërat me Shqipërinë?
Ne do të ishim të lumtur nëse do të kishte marrëdhënie të mira me Shqipërinë, por Gomulka foli mirë për këtë, kur Enver Hoxha foli kundër nesh dhe përqendroi shprehje të poshtra kundër meje. Dolores Ibarrurri foli më ashpër, duke deklaruar se vetëm trockistët thanë gjëra kaq të poshtra kundër Bashkimit Sovjetik siç tha Enver Hoxha.
Vetë Wladyslaw Gomulka, tha: për aq sa është e mundur, kjo mund të krahasohet me një burrë që i jep bukë qenit të tij dhe qeni i kap dorën. Bashkimi Sovjetik ka bërë gjithçka për Shqipërinë, por ka vepruar në këtë mënyrë…!?
(Një vërejtje e një bullgari, nuk u kap).
NIKITA HURSHOV. Çfarë mund të kishim marrë nga Shqipëria? Çfarë mund të na japë Shqipëria? Mund të na japë vetëm akrepa dhe ndoshta Armenia dhe Azia Qendrore kanë më shumë akrepa, nëse dikush do të bëjë shaka. Këto janë shkallë të pakrahasueshme. Ne e trajtuam Shqipërinë si vëllezër. Ne ndihmuam dhe ata pranuan me guxim. Kur u dhamë shumë, ata thanë që ne po u jepnim atyre pak.
Çfarë duhej të bënim? Unë mendoj se një vepër e mirë, nuk zhduket, dhe nuk zhduket as për Shqipërinë. Koha do të kalojë, qoftë një kohë e gjatë apo një kohë e shkurtër, por shqiptarët, nuk po flas për udhëheqësit e Shqipërisë, por për shqiptarët, ata do mbajnë mend veprat e mira, siç thotë fjala ruse: një shkop nuk zhduket pas një qeni; kur ta godisni, do të kujtohet dhe do të kapet në këmbën tuaj. Mendoj se edhe shqiptarët do të kujtojnë, nëse jo Enver Hoxhën, atëherë populli shqiptar…!
Unë i them të gjitha këto gjëra negative, por kjo është jeta, nuk ka për ta shmangur atë. Ne kemi vështirësi tani në bujqësi dhe i krijuam vetë, sepse pas vitit 1953 kemi rritur prodhimin e mishit, grurit dhe qumështit. Asnjëherë vendi ynë nuk ishte rritur në këto lloj produktesh. Por çfarë kishim bërë? Ne ngritëm pagat për punëtorët me paga të ulëta dhe ngritëm pensionet.
Pensionet ishin të tilla, sa ishte e pamundur që një plak të jetonte me këtë pension. Ne ndërmorëm masa të tjera. Por çfarë do të thotë të rrisësh pensionet? Kjo është të japësh miliarda. Dhe ne i japim këto miliarda pikërisht një kategorie të tillë punëtorësh dhe të moshuarish, që nuk kishin asnjë shans për të marrë qumësht, mish dhe gjalpë më herët.
Ata tani na i kanë kthyer këto para përmes dyqaneve. Prandaj ne e rritëm prodhimin e mishit, por filloi të kishte më pak në dyqane. Një person nuk është një statistikë. Ai thotë: më duhet një gjysmë kilogram mish. Por ai vjen në dyqan dhe ata i thonë jo. Ai nxjerr përfundimin: Kjo do të thotë se situata është bërë më e keqe se sa ishte.
Unë them se ky është një fenomen i përkohshëm dhe tani kemi marrë masa organizative, kemi zhvilluar masa të caktuara dhe me sa duket më 1 qershor kjo do të bëhet e ditur. Unë po e mbaj këtë sekret nga bullgarët, por ne tashmë i kemi marrë këto vendime.
Prandaj ne duhet të shikojmë të ardhmen në sy dhe ne jo vetëm që do t’i kapërcejmë këto vështirësi në bujqësi, por do të kemi një bollëk; duhet të kemi dhe do të kemi. Gjërat po shkojnë mirë tani në drejtim të ekonomisë dhe e gjithë kjo në saj të politikave të drejta të Partisë sonë. Ne e konsiderojmë situatën ndërkombëtare të shkëlqyer, sepse forcat tona janë të mira dhe të mëdha. Shkenca jonë po përparon si në aspektin paqësor, ashtu edhe në atë ushtarak.
Dua te te falenderoj. Çfarë fëmije llafazan lindi mes jush (qeshje), por çfarë të bëni?
Unë propozoj një dolli për miqësinë tonë vëllazërore, e cila ekziston, për më të mirën që ekziston midis nesh dhe Bullgarisë. Unë nuk e di se çfarë mund të jetë më mirë. Sigurisht, njerëzit janë mësuar të thonë, kur është mirë, na jep më mirë. Por nuk po refuzoj më mirë. Unë jam pro asaj që është. Një zog në dorë, vlen dy në ferra. Unë jam duke bërë shaka, natyrisht.
Prandaj marrëdhëniet tona janë të mira, dhe në këtë nuk është vetëm një shërbim ndaj Partisë sonë, por kjo është një trashëgimi nga kohët cariste, sepse në kohët cariste, rusët jetonin mirë me bullgarët, grekët dhe serbët. Më kujtohet fëmijëria ime, kur jetoja në një minierë. Serbët, bullgarët dhe grekët – ata konsideroheshin vëllezërit tanë atëherë.
Vërtetë, ishte një bazë tjetër atëherë. Ishte një bazë e natyrës fetare, etj. Por, përveç trashëgimisë që morëm nga carizmi, tani kjo forcohet nga lufta jonë e përbashkët revolucionare, për të ndërtuar një shoqëri të re komuniste.
Kjo është një bazë më e fortë, më e fortë dhe tani ne jemi të kënaqur me Bullgarinë dhe politikën bullgare. Unë mendoj se Bullgaria gjithashtu nuk na zemëron. Unë i di ndjenjat e bullgarëve, veçanërisht tani kur jam qytetar i qytetit të Varnës. Prandaj, nëse ndiqni një politikë të gabuar, unë do t’ju kritikoj jo nga pikëpamja e Bashkimit Sovjetik, por nga këndvështrimi im si qytetar i qytetit të Varnës. (duartrokitje).
Për shëndetin tuaj, miq të dashur, për sukseset tuaja, por sukseset tuaja janë sukseset tona të përbashkëta. Për Sekretarin e parë të Komitetin Qendror të Partisë Komuniste të Bullgarisë, Teodor Zhivkov, për kryeministrin Anton Yugov, drejtuesve të Partisë sime, organizatës së të cilëve i përkas, organizatës së Varnës!
(Transkriptuar nga një film-dokumentar). /Memorie.al
