Nga Aidan White
Aktualisht është pika më e diskutuar e momentit në media dhe politikë, por debati mbi lajmet e rreme është konfuz nga keqkuptimet mbi fenomenin, prejardhjes së tij dhe pse përbën një kërcënim, jo vetëm për gazetarinë por edhe për kuadrin e pluralizmit demokratik.
Për të filluar me të, një përkufizim i lajmit të rremë mund të jetë i dobishëm. Donald Trump bërtiste për një përkufizim të vetin gjatë konferencave të shtypit: cdo lloj gazetarie apo raportimi me të cilin ai vetë nuk pajtohej.
“Kyështë lajmi i rremë”- I bërtiste Trump cdo gazetari të pafat që e kundërshtonte.
Kur presidenti i SHBA bën pretendime të pabaza dhe etiketime si “të rreme” dhe kur stafi i tij shpjegon teorinë e “fakteve alternative”, sfida ndaj gazetarisë dhe vlerat e saj nuk mund të jenë më kërcënuese se kaq.
Pavarësisht nëse ishte i menduar apo jo, sulmi i Trump ndaj kritikëve të tij të medias ka hapur debat për të vërtetën dhe besimin në komunikimet publike, edhe nëse tragetimi që ai i bën gazetarëve dhe mediave ështëi gabuar edhe politikisht i pandershëm.
Ideja është që kriza aktuale e lajmeve të rreme është e rrenjosur në gabimet e gazetarëve të papërfillshëm dhe ndonjëherë, gazetarët jokompetentëështë një crregullim politik i ngadalshëm nga debati i vërtetë që kemi nevojë lidhur me kërcënimin ndaj demokracisë, të paraqitur nga fabrikimi, qarkullimi dhe marketimi i informacionit fals dhe gënjeshtrat malinje.
Pra, le ta fillojmë me një definicion tjetër që ka zhvilluar Rrjeti i Gazetarisë Etike me bazë në Londër:
“Fake News (Lajm i rremë) është një informacion i fabrikuar dhe publikuar me qëllimin për të mashtruar dhe ç’orientuar të tjerët me besimin e gënjeshtrave ose në dyshimin e fakteve të verifikueshme”.
Nëse e pranojmë këtë pikëpamje, bëhet më e lehtë të identifikojmë informacionin shqetësues për këdo që kujdeset për demokracinë, shprehjen e lirë dhe komunikimin publik të përgjegjshëm. Ky përkufizim ështëi dobishëm: Ai vendos një standard për definimin e propagandës në politikë, keqinformimin në reklamim, shtrembërimin, ekzagjerimin, keqdashjen në cdo formë të diskursit publik.
Në biznesin e lajmeve gjithmonë ka patur falsitet dhe keqinformim. Gazetaria ka shumë reporterë të panjohur që ndërtojnë historitë e lajmeve, masazhojnë fakte apo citime. Por këta janë gazetarë mashtrues që kur ekspozohen në publik, fillojnë e disiplinohen.
Redaktorët me reputacion do të jenë të parët që do të pranojnë se gazetaria është një profesion i vështirë dhe është e pashmangshme që në procesin e furishëm të mbledhjes së lajmeve dhe të nxitimit për të përmbushur afatet, gabime do të bëhen.
Por gazetaria e dënjë për emrin i zotëron gabimet e veta. Përhapja e “sqarimit dhe korrigjimit” në faqet e botimeve të printuara tregon se saktësia dhe besueshmëria mbeten qendrore për shkakun e ndërtimit të besimit në gazetari si një e mirë publike.
Kërcënimi i paraqitur nga lajmi i rremë nuk del për shkak të punës së gazetarëve, pavarësisht nga përpjekjet e politikanëve si Trump, apo Erdogan dhe Putin në Moskë, që sulmojnë gazetarët e pavarur dhe zërave disidentë për të mos mbrojtur të vërtetën dhe pluralizmin, por nga ata qëduan të frikësojnë dhe detyrojnë mediat të ndjekin axhendën e tyre politike.
Nuk mohohet se informacioni i rremëështë një forcë përcarëse në komunikimet moderne. Dhe gjithashtu nuk ka dyshim se kjo përbën një kërcënim përdemokracinë, sic tregohet nga roli iluajtur nga rrëfimet e rreme në zgjedhjet presidenciale të SHBA të vitit të kaluar dhe referendumi britanik për anëtarësimin në BE.
Një pjesë e madhe e problemit qëndron në natyrën e thellë të kulturës bashkëkohore të komunikimit,më saktë në modelet e biznesit të platformave kryesore të internetit si Google, Facebook dhe Twitter.
Këto rrjete qarkullojnë informacion në një mjedis pa vlerë, gjë që nuk bën dallim midis burimeve të informacionit të kualitetit të lartë, si gazetaria profesionale dhe gënjeshtrat me qëllim të keq të njerëzve që krijojnë gjuhë të urrejtjes ose madje edhe ata që qarkullojnë dhe shpërndajnë imazhe të tmerrshme të torturës, vrasjes dhe brutaliteteve të tjera të papërshkrueshme për të cilat njerëzit janë të aftë.
Duke përdorur algoritme të sofistikuara dhe baza të dhënash pa limit që sigurojnë akses personal në miliona abonentë, ky model biznesi nxitet nga “informacioni viral” që përhapet dhe sjell shenja të mjaftueshme për të nxitur reklamat dixhitale. Nuk ka rëndësi nëse informacioni është i vërtetë ose i sinqertë; Ajo që ka rëndësi është nëse është sensacionale, provokative dhe stimuluese për të tërhequr vëmendjen.
Ky model inkurajon një frymë të re sipërmarrëse në botën e informacionit, por jo një që favorizon komunikimin e përgjegjshëm dhe gazetarinë etike. Askush nuk duhet të befasohet, pra, që adoleshentët e teknologjisë së lartë në Maqedoni ishin në gjendje të përdorin platformën e Facebook për të qarkulluar lajme të rreme rreth zgjedhjeve të Shteteve të Bashkuara dhe kjo ishte, në fund të fundit, një mundësi perfekte biznesi.
Robotët digjitalë janë të dobishëm, argumentojnë ata, por nuk mund të kodohen me vlera etike dhe morale. Është e qartë se njerëzit janë më të mirë për të trajtuar çështjet etike lidhur me përmbajtjen në internet, megjithatë modeli i biznesit dixhital heq çdo rol të rëndësishëm për gazetarët dhe redaktorët për ta bërë këtë punë.
Kërcënimi ndaj hapësirës së informacionit publik është i vetëkuptueshëm, por nuk është vetëm gazetari e interesit publik apo e drejta e njerëzve për të pasur qasje në informacione të besueshme, ato që janë në rrezik.
Shpikësi i rrjetit botëror, Sir Tim Berners-Lee, paralajmëroi kohët e fundit se modeli i biznesit i platformave online është gjithashtu kërcënim potencial për demokracinë, veçanërisht në kohën e zgjedhjeve.
Ai thotë se teknikat e sofistikuara të përdorura për promovimin e reklamave politike në internet mund të jenë jo etike në mënyrën se si i orientojnë njerëzit dhe si i drejtojnë votuesit në faqet e rreme të lajmeve.
Ai përdori 28 vjetorin e rrjetit mbarëbotëror për të folur për rreziqet që lindin kur shumica e njerëzve marrin informacionin e tyre nga vetëm disa platforma dhe sofistikimit në rritje të algoritmeve që merren me bazat e pasura të të dhënave personale për fushatë politike.
Në një letër të hapur (më 12 mars) ai shkroi: “Një burim sugjeron që në zgjedhjet e vitit 2016, rreth 50,000 variantet e reklamave u shërbyen çdo ditë në Facebook, një situatë pothuajse e pamundur për të monitoruar”, shkruante ai . “Dhe ka sugjerime se disa reklama politike – në SHBA dhe në mbarë botën – po përdoren në mënyra joetike – për t’i vënë votuesit në faqet e lajmeve të rreme…. A është demokratike? ”
Është një pyetje që ia vlen të kërkohet në çdo nivel të politikës.
Zhvillimi i modeleve të biznesit të nxitura nga algoritme që i vendosin klikimet para përmbajtjes, kanë dezinfektuar tashmë jetën e reklamave, ndryshe nga industria tradicionale e mediave globale dhe kanë dobësuar kapacitetin për gazetarinë etike; Ata kanë hapur derën për një kulturë të re komunikimi në të cilën e vërteta dhe ndershmëria është e errësuar nga lajmi i rremë, fanatizëm dhe gënjeshtra të dëmshme; Dhe ata kanë legjitimuar nocionin e politikës së fantazisë që mund të inkurajojë injorancën, pasigurinë dhe frikën në mendjet e votuesve.
Këto realitete marrin debatin e rremë të lajmeve edhe përtej pakënaqësive të presidentëve që kërkojnë publicitet, të cilët dëshirojnë ta zbusin shtypin. Ato ngrenë pyetje më të mëdha që nuk kanë të bëjnë vetëm me të ardhmen e gazetarisë, por edhe me vetë natyrën e demokracisë.
Aidan White Drejtor i Rrjetit të Gazetarisë Etike
www.ethicaljournalismnetwork.org
Perktheu: Alteo Hysi
