Nga Aurenc Bebja
“Combat” ka botuar, të enjten e 10 shtatorit 1964, në faqen n°4, bisedën ekskluzive të Pierre Paraf (shkrimtar dhe gazetar francez) të zhvilluar asokohe me Enver Hoxhën në Shqipëri.
Një takim me Enver Hoxhën
nga Pierre Paraf
…Kështu, mëngjesin e kësaj të shtune, disa qindra metra larg Adriatikut nga ku na ndan një brez pishash, një fjongo plazhi e artë, Enver Hoxha më pret në qytetin e tij të thjeshtë dhe të bukur… Shumë i ngjashëm me atë ku Yitzhak Ben-Zvi, president i shtetit të Izraelit, më mirëpriti dikur (ky kryetar shtetit që fitonte pothuajse sa shoferi i tij). Asnjë ushtar. Asnjë polic. Dyert janë të hapura. Ministri i Jashtëm, z. Behar Shtylla, ka mirësjelljen ekstreme të vijë dhe të na mirëpresë në hyrje. Ai mori pjesë së bashku me Misko Treskën, kryetar i Komitetit për marrëdhëniet kulturore dhe të miqësisë me të huajt, në bisedën që Enver Hoxha ishte i gatshëm të shkëmbejë me dy mikpritësit nga Franca.
Nuk bëhet fjalë për një intervistë, por për një vizitë (bisedë) të gjatë miqësore, e shoqëruar me kafe, ëmbëlsira, shalqinj, çokollatë, oranzhatë, sipas mikpritjes bujare shqiptare.
Unë nuk mbaj asnjë shënim, duke riprodhuar këtu për lexuesit e “Combat” thelbin e bisedës sonë.
Tema e parë është ajo e miqësisë; afeksionet që janë të përbashkëta për ne, në personin e Justin Godart, i cili vdiq shtatë vjet më parë dhe që nga viti 1921 kishte mbrojtur vazhdimisht vendin e tij.
“Kur Godart u kthye në vitin 1937 për të festuar njëzet e pesë vjetorin e pavarësisë së parë, unë isha ndër studentët në Gjirokastër, më tha ai, ndërsa nëna ime e veshur sipas ritit mysliman, e shikonte skenën, nga muret, pa u përzier me turmën. Për këtë miqësi vëllazërore, Shqipëria ka nevojë më shumë se kurrë.”
Enver Hoxhës i duket se mundet, sipas një tradite të lartë, ta gjejë atë në Francë.
“Ju e dini që heroi ynë kombëtar Skënderbeu ka pasur ciklin e tij në letërsinë franceze, se ai jo vetëm frymëzoi një sonet të Ronsard-it, por që Montaigne e evokon atë në një kapitull të Eseve të tij.”
Miqësia mes Shqipërisë dhe Francës nëpërmjet zëri të poetëve të tyre, të disa diplomatëve dhe shtetarëve të tyre, luftëtarëve të luftës antifashiste, nuk është mohuar kurrë.
Teksa shqiptoj emrin e liceut francez të Korçës, Enver Hoxha më deklaron :
“I jam mirënjohës, do t’i jem gjithmonë mirënjohës kulturës franceze që u shpërnda në një mënyrë kaq të pastër, pa interes, kur vendet e tjera nuk ishin të përjashtuara nga disa motive të fshehta. Francës i detyrohemi shumë vlera njerëzore që kanë rolin e tyre në fatin e Shqipërisë së re dhe që ajo vazhdon t’i nderojë.
Kemi bërë një rrugë të gjatë, vazhdon Enver Hoxha. Asnjë ose pothuajse asnjë spital apo shkollë. Një feudalizëm i imponuar nga jashtë dhe duke mos njohur as aspirata të tilla intelektuale, të cilat nuk ishin të huaja për regjimin tuaj të vjetër.
Duke udhëtuar nëpër Shqipëri, keni mundur të vëzhgoni se sa shumë e prapambetur është bujqësia jonë në krahasim me tuajën në lidhje me motorizimin dhe plehrat. Por ne filluam nga e para. Ne po punojmë me sa mundemi pasi na mungojnë ndihmat në të cilat besuam se mund të mbështeteshim. Njerëzit tanë janë shumë krenarë që t’i blejnë këto ndihma, sado të rëndësishme që të jenë, që nga lëshimi më i vogël, ata preferuan të heqin dorë nga ky përmirësim më i shpejtë i gjendjes së tyre, që së pari të mbeten plotësisht të lirë.
Tani, hapi i keq është tejkaluar dhe ju keni mundur të gjykoni përparimin e bërë.
Megjithatë, shton ai, ekipet kalojnë, miqësia me popullin sovjetik mbetet.”
Enver Hoxha më pas bën homazhe ndaj ndihmës së konsiderueshme marrë nga Republika Popullore e Kinës, mikesha më e mirë i Shqipërisë së re, dhe evokon industrializimin e planifikuar të vendit të tij, burimet e rëndësishme minerale që ai disponon (ferronikel, naftë, krom, bakër, qymyr), elektrifikimi i tij, pajisjet e tij industriale tekstile, nevoja për një përpjekje të fuqishme ndërtimi. Ne duhet të eksportojmë më shumë për të marrë lëndët e para të nevojshme për zhvillimin e ekonomisë.
Ne kemi katër synj
Më pas vijmë te situata ndërkombëtare :
“Historia e popullit tonë që ka vuajtur kaq shumë na urdhëron të jemi vigjilentë. Tani kemi katër synj. Por kjo vigjilencë, detyrimi ynë për të mbajtur kazmën në njërën dorë, armën në tjetrën, nuk na bën të urrejmë asnjë popull. As serbët që ndonjëherë na trajtuan padrejtësisht dhe të cilëve partizanët shqiptarë u dhanë ndihmën më të madhe në luftën e përbashkët, as grekët, qeveria e të cilëve nuk ka asnjë lidhje me tonën, as italianët, fashizmi i të cilëve bëri kundër nesh agresionin e vitit 1939. Ne i mirëpritëm ushtarët e tyre në shtëpitë tona kur ata u mundën. Një numër prej tyre kanë luftuar trimërisht përkrah nesh.”
Enver Hoxha më flet për Francën, për gjeneralin De Gol, të cilit i mban konsideratat më të larta. Sado të kundërta të jenë ideologjitë e tyre, ai vlerëson fuqishëm disa aspekte të politikës së tij të jashtme, veçanërisht për Azinë, njohjen e Republikës Popullore të Kinës. Ai shpreson – beson – që Njeriu i 18 qershorit të mos mbyllë sytë para rreziqeve të ringjalljes së militarizmit gjerman.
Një vështrim mbi letërsinë franceze
“Ne dëshirojmë me Francën maksimumin e marrëdhënieve kulturore dhe në veçanti dërgimin e teksteve shkollore të ilustruara mirë, që ata të kontribuojnë për ta bërë të njohur dhe të dashur pranë nxënësve tanë. Ne ju përkthejmë çdo vit. Bëjeni edhe ju diçka të tillë.”
Biseda familjare vazhdon. Ajo ka vazhduar për më shumë se një orë e gjysmë në këtë ton të besimit miqësor. Është radha e shkrimtarëve francezë të parakalojnë në këto shkëmbime. Enver Hoxha i “përpin” librat e Francës. Ai është në dijeni për botimet më të fundit. Preferencat e tij anojnë te klasicizmi, romantizmi, natyralizmi, tek ata që frymëzohen në përshkrimin e botës së re, në shqetësimin për sigurinë dhe bujarinë e të rriturve të tyre.
“Sa i përket kulturës shqiptare, ne duam që ajo të jetë kryesisht socialiste. Por ne kemi përgjegjësinë e shpirtrave të Republikës. Ne nuk mendojmë se kemi të drejtë t’i lëmë të presin nëpër valët (dallgët) e marrëzisë dhe errësirës që po mbulojnë popujt e tjerë… Çfarë dobie do të kishim ne për të farkëtuar, për të pajisur në mënyrë solide ekonominë e saj, bujqësinë e saj, mbrojtjen e saj kombëtare nëse braktisim mendjen e saj.”
Por kultura franceze, e Volterit dhe Viktor Hygosë, e kaq shumë mendimtarëve, romancierëve, poetëve që i paraprinë apo i pasuan, a nuk është në gjendje të kënaqë aspiratat më të larta të popujve të dashuruar me përparimin, të cilët nuk duan ta braktisin veten ?
