E shtyrë nga nevoja për të diversifikuar sektorin e saj energjetik dhe për t’u shkëputur nga gazi i lirë rus, Serbia po merr hapa për t’i dhënë fund politikës prej disa dekadash të vendit, që ndalon ndërtimin e termocentraleve bërthamore në territorin e vendit.
Disa ministri serbe njoftuan se vendi po mendon t’i japë fund epokës 35-vjeçare jugosllave të ndalimit të centraleve bërthamore dhe është hapur një debat publik mbi ndryshimin e politikës energjetike afatgjatë të Beogradit.
Nëse do ta realizojë këtë me sukses, qeveria serbe mund të gjendet gjithashtu në një pozitë të vështirë gjeopolitike për sa i përket përdorimit të energjisë bërthamore në Europën Lindore, ndërkohë që vendet e lindjes po kërkojnë të largohen nga varësia ruse dhe të krijojnë bashkëpunime alternative me shtete të tjera si Kina, Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara.
Presidenti serb, Aleksandër Vuçiç, po kërkon të krijojë mundësi të reja për Serbinë, pasi në Europë u krijua një realitet i ri me pushtimin e Ukrainës dhe në këto kushte të reja, Beogradi ka qenë i detyruar të rishikojë politikat e tij të ftohta ndaj Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Europian.
“Edhe pse Serbia nuk ka qenë e ashpër me Rusinë siç ka bërë Bashkimi Europian, ajo është përpjekur të ruajë një akt baraspeshues me Perëndimin”, tha për Radion Europa e Lirë, Stefan Vladisavljev, drejtori i Fondacionit BFPE, një institut me seli në Beograd. “Kjo nënkupton një mënjanim nga Rusia për sa u përket projekteve të mëdha strategjike, por nuk janë ndërmarrë ende hapa konkretë”.
Përpara se të niste lufta ruse në shkurt 2022, Serbia mbështetej në fuqinë e lirë punëtore vendase dhe gazin e lirë rus, për ta bërë industritë e saj minerare dhe prodhuese tepër konkurruese dhe tërheqëse për investitorët.
Por sanksionet perëndimore dhe turbullirat e tregut kanë rritur çmimin e gazit rus dhe Brukseli dhe Uashingtoni kanë vendosur ndëshkime ndaj atyre vendeve që lidhin marrëveshje të reja me kompanitë ruse.
Kjo e lë Vuçiçin në një pozicion të vështirë, duke u përpjekur të baraspeshojë nevojën për të përmirësuar sigurinë energjetike të Serbisë, me kushtet e reja gjeopolitike në kontinent.
Zyrtarët serbë kanë peshuar mundësitë e tyre, pasi në muajin prill mbajtën takime me përfaqësuesit e kompanisë britanike Rolls-Royce dhe kompanisë shtetërore franceze Electricite de France (EDF). Me këtë të fundit, Serbia nënshkroi një memorandum për të “peshuar potencialin serb për zhvillimin e programit të energjisë bërthamore”.
Në qershor, Ministria e Energjisë e Serbisë tha se po “hedh themelet” për të lidhur marrëveshje me kompaninë franceze EDF.
EDF-ja nuk ju përgjigj kërkesave të Radios Europa e Lirë për të dhënë hollësi në lidhje me ato që do të përfshinte bashkëpunimi me Serbinë, por, ndërkohë, në këtë çështje është përfshirë edhe Kina.
Korporata Kombëtare Bërthamore e Kinës (CNNC) në pronësi shtetërore mund të furnizojë Serbinë me reaktorë të vegjël modularë (SMR), të cilët janë më pak të vështirë për t’u ndërtuar dhe mund t’i përshtaten më mirë një vendi të vogël si Serbia, me nevoja më modeste për energji bërthamore.
Një tjetër mundësi është blerja e aksioneve në termocentralin bërthamor Paks 2, që është ende në ndërtim. Ky është një projekt i përbashkët hungarez-rus, i nisur në vitin 2014, që ndodhet 100 kilometra në jugperëndim të Budapestit dhe mund të furnizojë me energji jugun e Serbisë.
Ministria e Energjisë tha për Radion Europa e Lirë se tani për tani, është ende duke shqyrtuar gjithë bashkëpunimet e mundshme.
“Pas ndryshimit të kornizës legjislative, Serbia do të analizojë mundësitë për bashkëpunim në nivel rajonal dhe ndërkombëtar, me shtete të fuqishme që kanë tashmë një program bërthamor shumë të zhvilluar, si Kina, Franca, Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Japonia”, thuhet në deklaratën e ministrisë serbe.
Një epokë e re e energjisë bërthamore
Edhe pse Rusia e ka humbur pozitën mbizotëruese në eksportet e naftës dhe gazit që nga fillimi i luftës në Ukrainë në vitin 2022, ajo vazhdon të jetë lojtari më i madh global në sigurimin e karburantit bërthamor, duke zënë më shumë se 40% të tregut global. Rusia ka gjithashtu një monopol të plotë në prodhimin e karburantit të avancuar bërthamor, që do të nevojitet për të fuqizuar gjeneratën e ardhshme të reaktorëve bërthamorë.
Për shtetet që kanë centrale bërthamore të ndërtuara nga Rusia, kjo varësi është edhe më e thellë. Rosatom, gjiganti shtetëror rus i energjisë bërthamore, që operon 18 centrale bërthamore në të gjithë BE-në, e ka ndërtuar pjesën më të madhe të tyre në Europën Qendrore dhe Lindore.
Deri tani, materialet bërthamore ruse nuk janë përfshirë në paketën e sanksioneve të vendosura në Bruksel, por Shtetet e Bashkuara, Britania, Franca dhe shtete të tjera të rëndësishme që prodhojnë karburant bërthamor, kanë njoftuar planet për të zgjeruar kapacitetin e tyre bërthamor dhe për të ndërtuar centrale bërthamore në të gjithë Europën.
Në këtë sfond gjeopolitik, Beogradi duhet të marrë një vendim dhe të bëjë plane afatgjata.
Tani, Serbia e merr pothuajse 70% të energjisë elektrike nga qymyri, por është zotuar që ta heqë atë qafe plotësisht, deri në vitin 2050. Për të përmbushur këtë qëllim, është e nevojshme përfshirja e energjisë bërthamore dhe energjisë së gjelbër.
“Është shumë e rëndësishme se prej nga e merr një shtet centralin bërthamor”, tha për Radion Europa e Lirë, Jennifer Gordon, drejtore e Nismës për Politikën e Energjisë Bërthamore të Këshillit Atlantik.
“Marrëdhënia blerës-shitës mund të jetë një marrëdhënie 100-vjeçare kur merret parasysh ndërtimi i centralit, jetëgjatësia e tij dhe më pas nevoja për ta çmontuar”.
Shtete si Republika Çeke, Sllovakia, Finlanda dhe Bullgaria, janë mbështetur në importet ruse të karburantit bërthamor për të kompensuar për mungesën e gazit dhe naftës ruse si rrjedhojë e luftës, por ato gjithashtu kanë filluar të largohen nga kompania ruse Rosatom, duke e përjashtuar atë nga planet për të ardhmen e largët./ Monitor
