Përhapja e shpejtë e një lloji të ri virulent të virusit “mpox” në të gjithë Afrikën bëri që Organizata Botërore e Shëndetësisë të shpallë Emergjencën e Shëndetit Publik javëne shkuar.
Por çfarë është ky virus, nga erdhi dhe si mund të përballet bota me këtë kërcënim të ri, kur kemi vetëm pak vite që kemi dalë nga pandemia e koronavirusit?
Këto janë disa nga gjërat kryesore që duhet të dini sipas Organizatës së Kombeve të Bashkuara.
ÇFARË ËSHTË LIJA MAJMUNËVE?
E njohur më parë si lija e majmunit, sëmundja virale mund të përhapet mes njerëzve, kryesisht përmes kontaktit të ngushtë, dhe herë pas here nga mjedisi te njerëzit përmes objekteve dhe sipërfaqeve që janë prekur nga një person me “linë m”.
Besohet se kjo li është shfaqur fillimisht në Republikën Demokratike të Kongos në vitin 1970, por sipas OBSH-së, u neglizhua.
Endemike në Afrikën Qendrore dhe Perëndimore, sëmundja infektive më vonë shkaktoi një shpërthim global të rasteve në vitin 2022, duke e detyruar OBSH-në të shpallte Emergjencën e Shëndetit Publik në korrik.
Pas një sërë konsultimesh me ekspertë globalë, OBSH ka filluar të përdorë një term të ri, “mpox”/ “lija m”, si sinonim për linë e majmunëve.
CILAT JANE SIMPTOMAT
Simptomat e zakonshme të “mpox” përfshijnë skuqje të trupit që zgjat dy deri në katër javë, e cila mund të fillojë ose të pasohet nga ethe, dhimbje koke, dhimbje muskujsh, dhimbje shpine, mungesë energjish si dhe fryrje të nyjeve limfatike.
Skuqja, e cila kthehet në flluska, mund të prekë fytyrën, pëllëmbët e duarve, shputat e këmbëve, ijët, organet gjenitale dhe/ose anale, gojën, fytin ose sytë. Numri i plagëve mund të variojë nga një në disa mijëra.
Njerëzit me “mpox” konsiderohen infektues të paktën derisa të gjitha flluskat në trupin e tyre të kenë kore dhe një shtresë e re e lëkurës të jetë formuar poshtë dhe të gjitha lezionet në sy dhe në trup janë shëruar.
Zakonisht, që një i sëmurë të arrijë në këtë stad, duhen dy deri në katër javë. Raportet tregojnë se njerëzit mund të ri-infektohen pasi ta kentë kaluar “linë m”.
Njerëzit me sëmundshmëri të rëndë mund të kërkojë shtrimin në spital, kujdesin mbështetës dhe ilaçe antivirale për të zvogëluar ashpërsinë e lezioneve dhe për të shkurtuar kohën e rikuperimit.
SI SHPËRNDAHET LIJA M?
Njeriu me njeriun: Prekja, seksi dhe të folurit ose frymëmarrja pranë dikujt me “mpox” mund të përhapë grimca të infektuara, por nevojiten më shumë kërkime për mënyrën se si përhapet virusi gjatë përhapjes së epidemive në mjedise dhe kushte të ndryshme, thotë OBSH, raporton televizioni A2 CNN.
Ajo që shkencëtarët dinë është se është gjithashtu e mundur që virusi të jetojë për ca kohë në veshje, krevat, peshqirë, objekte, pajisje elektronike dhe sipërfaqe që janë prekur nga një person të infektuar.
Dikush tjetër që është në kontakt me këto sende mund të infektohet pa larë më parë duart para se të prek sytë, hundën dhe gojën.
Virusi gjithashtu mund të përhapet gjatë shtatzënisë tek fetusi, gjatë ose pas lindjes nëpërmjet kontaktit lëkurë me lëkurë, ose nga një prind me “mpox” tek një foshnjë ose fëmijë gjatë kontaktit të ngushtë.
Njerëzit te kafshët: Meqenëse shumë lloje të kafshëve dihet se janë të ndjeshme ndaj virusit, ekziston mundësia e përhapjes së virusit nga njerëzit te kafshët në mjedise të ndryshme.
Kafshët tek njerëzit: Dikush që bie në kontakt fizik me një kafshë që mbart virusin, si p.sh. disa lloje majmunësh, ose një brejtës tokësor si ketri, mund të zhvillojë gjithashtu mpox.
Një ekspozim i tillë mund të ndodhë përmes pickimeve ose gërvishtjeve, ose gjatë aktiviteteve të tilla si gjuetia, heqja e lëkurës, kapja ose përgatitja e një vakti. Virusi gjithashtu mund të merret përmes ngrënies së mishit të kontaminuar i cili nuk është gatuar plotësisht.
MUND TË SHKAKTOJË LIJA M, VDEKJEN?
Po, për një pakicë të vogël. Midis 0.1 për qind dhe 10 për qind e njerëzve që janë infektuar me “mpox”, kanë vdekur.
KA VAKSINA KUNDËR KËSAJ LIJE?
Agjencia shëndetësore e OKB-së rekomandon disa vaksina për përdorim kundër mpox. Sidoqoftë, vaksinimi masiv, i cili u shfaq gjatë pandemisë globale COVID-19, aktualisht nuk rekomandohet.
Aktualisht, OBSH rekomandon përdorimin e vaksinave MVA-BN ose LC16, ose vaksinën ACAM2000 kur të tjerat nuk janë të disponueshme.
Sipas OBSH-së, vetëm njerëzit që janë në rrezik të ekspozimit ndaj mpox duhet të konsiderohen për vaksinim.
Udhëtarët që mund të jenë në rrezik bazuar në një vlerësim individual të rrezikut me ofruesin e tyre të kujdesit shëndetësor, mund të dëshirojnë të marrin në konsideratë vaksinimin.
