Nga Quinn Hargitai-
“Atje ka patur kampe refugjatësh të ngritura për Kosovarët, në të gjithë vendin. Familjet shqiptare shkonin në një kamp, gjenin një familje dhe pastaj i merrnin ata në shtëpinë e tyre. Këta nuk ishin të afërmit apo miqtë e tyre, ishin të huaj, por shqiptarët do ti fusnin brenda, do ti ushqenin, vishnin, trajtonin si të ishin pjesë e familjes”.
Duke shijuar një makiato në një kafene të vogël në Berat, qytetin e famshëm të 1001 dritareve në Shqipëri, dëgjoja se si Nevila Nika kujtonte efektet e Luftës së Kosovës në vendin e saj. Në mënyrë që ti shpëtonin vdekjes dhe shkatërrimit të sjellë nga forcat ushtarake serbe në vitet 1990, më shumë se 500.000 refugjatë u larguan nga Kosova për të kërkuar strehim në Shqipëri gjatë dy viteve. Shumë shpejt mësova se Muka nuk e kishte vërejtur eksodin masiv nga distanca.
“Gjysha ime në fakt, mori një familje. Isha e re, kështu që mbaj mend teksa luaja shumë me fëmijët e tyre. Mbaj mend që ishin furrtarë të mirë, ata bënin bukën më të mirë që kam shijuar ndonjëherë.”-tha ajo.
“Nuk u bë e vështirë ndonjëherë?”-e pyeta.
“Me të vërtetë jo, për ne, ne ishim në rregull. Por për shumë familje ishte stërmundim, shumë prej tyre nuk kishin para për të mbështetur kosovarët. Shumë njerëz hynë në borxhe për ta bërë këtë, por ata kurrsesi nuk do të kthenin ndonjërin mbrapsht”-u përgjigj.
Kur e pyeta atë Pse, ajo ngriti supet: Është mënyra shqiptare. Është besa.
E kisha dëgjuar fjalën besa më përpara, dhe e dija se nënkuptonte diçka të ngjashme me besimin por nuk e kisha dëgjuar në këtë kontekst më parë.
Muka shpjegoi se ajo është si një kod për shqiptarët, që dikton mikpritjen e tyre shqiptare. Nëse dikush vjen tek ju duke kërkuar ndihmë, ju i jepni një vend për të qëndruar. Është kaq e thjeshtë.
Pas diskutimit tonë, unë u mahnita nga koncepti i besës dhe kërkova për të mësuar më shumë. Ndaj kontaktova Orgest Beqirin, një student shqiptar i dhënë pas historisë që e kisha takuar gjatë qëndrimit tim në vend. Edija se nëse dikush dinte më shumë detaje për besën, do të ishte ai.
Kur u takuam, ai shpjegoi se tradita ishte trashëguar për shekuj me rradhë si pjesë e Kanunit të Lekë Dukagjinit, një sërë ligjesh zakonore të krijuara në shekullin e 15-të për të qeverisur fiset e Shqipërisë së Veriut. Megjithëse Kanuni është konsideruar të jetë burimi origjinal i besës, shumë persona thonë se tradita është në fakt edhe më e vjetër dhe se kanuni thjesht i vendos fjalët në traditat fisnore që kanë ekzistuar shumë më parë.
“Ka një proverb të vjetër, të shkruar në Kanun”-tha ai.
“Shpija para se me qënë e shqiptarit asht e Zotit dhe e mikut.”
Kjo është një traditë e fortë dhe në kohët e vjetra nëse ju ishit udhëtarë ose duke kërkuar strehim, mund të trokisnit në derën e shtëpisë së parë që gjenit dhe të pyesnit: “O izoti i shtëpisë, a prisni të ftuar?” dhe i zoti do të duhet t’ju merrte brenda. Kanuni thotë se i zoti i shtëpisë duhet të ketë gjithmonë një shtrat rezervë, të gatshëm në çdo kohë të ditës apo të natës, në rast se një mysafi vjen papritur”.
“Pra kjo ishte një detyrë atëhere?”-e pyeta. “Edhe nëse ju nuk dëshirnonit të prisnit dikë, ju ishit të detyruar nga besa që ta prisnit?”
“Jo tamam. Po, është jë detyrë, por ndershmërisht, shumica e shqiptarëve, me të vërtetë i gëzohen mikpritjes së mysafirëve. Është një tregues krenarie për ta. Në fakt, ka një histori të vjetër rreth një qyteti diku në veri, që u rebelua kur një hotel do të ndërtohej aty. Të gjithë njerëzit shkuan nëshesh të qytetit dhe u ankuan, duke thënë se njerëzit që kishin nevojë për një vend qëndrimi, thjesht mund të vinin dhe trokisnin në dyert e tyre.”
Edhe pse disa nga spektet më të ashpra të besës e kanë humbur ndikimin e tyre me kalimine kohës, ky sens i përgjithshëm i mikpritjes ka rezistuar te populli shqiptar.
Edhe pse Lufta e Kosovës ishte sigurisht kriza më e madhe me të cilën vendi duhej të ndeshej, nuk ishte as e para, as e fundit.
Pak e njohur për shumicën, Shqipëria ishte i vetmi vend europian që doli me një popullsi më të madhe hebrenjsh nga fundi i Luftës së Dytë Botërore se sa në fillim, duke shpëtuar të gjithë hebrenjtë e saj ndërsa i ofroi strehim më shumë se 2000 të tjerëve nga vendet përreth. Pavarësisht presionit nga fashistët italianë, shqiptarët refuzuan të dorëzonin mysafirët e tyre, sepse duke bërë këtë, jo vetëm do të rezultonte një turp i madh për ta, por do ta detyronte të zotin e shtëpisë që të “pastronte gjakun”, që nëkupton për të marrë hak.
Kohët e fundit, Shqipëria e gjeti sërish veten duke ofruar besën, këtë herë për ata që udhëtojnë nga Lindja e Mesme. Qindra refugjatë iranianë po jetojnë aktualisht brenda vendit, duke qënë të zhvendosur nga shtëpitë e tyre të shkatërruara prej luftës. Refugjatëve sirianë u është ofruar gjithashtu strehë.
Kryeministri Edi Rama tha në një intervistë se 500.000 refugjatë kosovarë të strehuar nga Shqipëria janë dëshmia se tërësia e BE-së mundet sigurisht që të bëjë më shumë për të mbajtur barrën.
Pavarësisht të gjitha këtyre rasteve heroike, Shqipëria mbetet e panjohur për shërbimet e mëdha të saj ndaj masave të grumbullta të botës.
E vërteta mbetet se ky vend ballkanik është i vogël dhe i varfër, dhe si i tillë zor se merr vëmendjen ndërkombëtare për aktet e saj heroike. Megjithatë, në një kohë kur refugjatët janë duke u kthyer drejt kufijve të gjithë botës, duket se ka shumë për të mësuar nga dëshira e Shqipërisë për mikpritjen.
Më vonë e ndava këtë ndjesi me Mukën, kohë pas diskutimit tonë të parë rreth Kosovarëve që familja e saj strehoi.
***
Përktheu për Opinion.al: Alteo Hysi
