Me samitin e propozuar mes presidentit amerikan, Donald Trump, dhe homologut të tij rus, Vladimir Putin, në Budapest që duket se është shtyrë, shtetet evropiane sërish po tentojnë ta bëjnë veten të rëndësishme në çdo zgjidhje të mundshme të luftës në Ukrainë.
Një nga përpjekjet e fundit është një plan 12-pikësh, që e ka parë Radio Evropa e Lirë, që është iniciuar nga Finlanda. Ky plan ka qarkulluar në kryeqytetet evropiane javët e fundit. Dokumenti nuk është një marrëveshje e gatshme paqeje, gjë që bëhet e qartë përmes titullit provizor: “Elementet për paqe në Ukrainë”.
Ky plan po ashtu nuk është diskutuar në nivelet më të larta të BE-së dhe nuk është mbështetur zyrtarisht nga asnjë shtet. Përkundrazi, është diçka që është punuar në Koalicionin e Vullnetit një grup prej më shumë se 20 shtetesh që e mbështesin Ukrainën, që nga pranvera.
Dymbëdhjetë pikat janë strukturuar në dy faza: e para “armëpushimi” dhe e dyta “negociatat”. Qasja “fillimisht armëpushim” është diçka që shumica e shteteve evropiane kanë kërkuar që kur administrata Trump nisi të bisedonte me Kremlinin. Në dokument thuhet se një armëpushim i tillë “do të fillojë 24 orë pasi palët ta kenë pranuar këtë plan” dhe se një linjë kontakti “do të ngrihet në momentin që nis armëpushimi”.
Faza e parë
Duke pranuar rolin udhëheqës të SHBA-së në bisedime, plani po ashtu sugjeron që monitorimi i armëpushimi të nisë “menjëherë nën udhëheqjen amerikane, duke përdorur satelitë, dronë dhe mjete të tjera të teknologjisë”. Po ashtu, gjatë fazës së armëpushimit, plani është që Ukraina dhe Rusia të pajtohen për një pakt “kundër agresionit”, që do të thotë se përderisa Moska do të ndalojë sulmet ndaj Ukrainës, Kievi po ashtu duhet të përmbahet nga përpjekjet për të rimarrë territoret nën kontrollin rus në rajonet ukrainase sikurse Krimea, Donbasi, Hersoni dhe Zaporizhja përmes mjeteve ushtarake.
Sa i përket centralit bërthamor që gjendet në Zaporizhja, është propozuar ideja që ai të transferohet nga kontrolli rus në një palë të tretë, të paidentifikuar, dhe të nisin negociatat për ta kthyer sërish nën kontrollin e Ukrainës.
Sipas planit do të ketë edhe “masa për ndërtimin e besimit”, që parashohin “që sanksione të caktuara dhe simbolike të hiqen pasi armëpushimi të ketë zgjatur për një numër të caktuar ditësh”. Një tjetër ide është që Rusia do të mirëpritet sërish në organizata ndërkombëtare. Edhe pse kjo gjë nuk është specifikuar qartë, mund të nënkuptohet se bëhet fjalë për Këshillin e Evropës, nga e cila Rusia u përjashtua më 2022, si dhe për Komitetin Olimpik Ndërkombëtar.
Gjithashtu, propozohet që gjatë fazës së armëpushimit të krijohet një “Bord i Paqes”, që do të kryesohet nga Trumpi, për të mbikëqyrur zbatimin e një plani eventual të paqes – ide që duket se është marrë nga plani 20-pikësh për paqe në Gazë.
Faza e dytë
Faza e dytë negociatat fillimisht përfshijnë një armëpushim. Në tekst thuhet se “negociatat do të nisin për një vijë finale të kontaktit, e cila do të mbetet në fuqi derisa palët të pajtohen për qeverisjen e përhershme të territoreve të pushtuara”.
Kjo fazë përfshin edhe krijimin e zonave të sigurisë përreth vijës së kontaktit, ku nuk do të lejohen aktivitetet ushtarake si dhe monitorimi nga një mision civil shumëkombësh në të dyja anët e vijës.
Garancitë e sigurisë, për të cilat Koalicioni i Vullnetit ka punuar për muaj të tërë, janë në pikën e 8-të, megjithëse nuk jepen detaje të tjera.
Pika e 9-të është më kundërthënësja, pasi ka të bëjë me një dialog të nivelit të lartë mes Kievit dhe Moskës për të “rritur mirëkuptimin e ndërsjellë dhe respektin për diversitetin gjuhësor, kulturor dhe fetar”.
Zyrtarët nga shtetet lindore të BE-së, me të cilat ka kontaktuar Radio Evropa e Lirë, besojnë se kjo pikë e planit forcon pretendimet ruse, shpesh të cilësuara si të pabaza, se rusishtfolësit në Ukrainë janë diskriminuar dhe kanë nevojë për mbrojtje nga Moska.
Pika pasuese është po ashtu e debatueshme nga shumë qeveri evropiane pasi përmend “nisjen e negociatave për qeverisjen e përhershme të territoreve të pushtuara”. Kjo bie ndesh me qëndrimet “maksimaliste” të shumë kryeqendrave të BE-së, sipas të cilave, Ukraina nuk duhet të heqë dorë nga asnjë centimetër territor dhe se integriteti territorial i saj është kyç.
Pika e parafundit e planit lidhet me rindërtimin dhe parashikon krijimin e një fondi për Ukrainën. Asetet e ngrira ruse thuhet se mund të përdoren për këtë fond.
Në fund, dokumenti përmend heqjen graduale të sanksioneve ndaj Rusisë, në përputhje me zbatimin e planit. Këtu thuhet se Ukraina dhe Rusia do të nisin një proces për t’u pajtuar mbi kompensimin e dëmeve të luftës, me asetet e ngrira ruse në Perëndim, që kapin vlerën e mbi 200 miliardë eurove, të cilat mund të kthehen sapo të arrihet një marrëveshje mes Kievit dhe Moskës. Plani përfshin edhe një mekanizëm që do të rikthente në mënyrë automatike të gjitha sanksionet dhe masat izoluese në rast se Ukraina sulmohet sërish.
Sa gjasa ka ky plan të funksionojë? “Ndoshta jo shumë”, pranon një zyrtar evropian që foli në kushte anonimiteti. Dhe ndonëse disa nga ta ende mendojnë se SHBA-ja mund të jetë e interesuar për të paktën disa aspekte të propozimeve, pak kush beson se Rusia do të pajtohet. Siç u shpreh një diplomat evropian: “Mund të kemi një plan me 12 pika, por nuk do të ketë paqe, ky është plani njëpikësh i Putinit”.
