Nga Fatjona R. Lubonja Ed.D
Si mësojmë? Të mësuarit për trurin është çelësi i zhvillimit nga momenti i lindjes dhe përzgjat gjatë rrugëtimit të jetës. Procesi i të mësuarit nuk është një poçes i thjeshtë. Aftësia individuale për të mësuar është një poçes kompleks (Bassett, et al., 2015). Disa nga faktorët mund të jenë neuro-gjenetik (Chomsky, 1959; Lanennberg 1964), arkitektura e rrjetit të qelizave nervore, aftësia e plasticitet synaptik, struktura qelizore, elasticiteti i trurit, aftësia për të marrë informacione nga mjedisi dhe vet-rregullimi i veprimtarisë së qelizave nervore në përputhje me rrethanat (Kandel, 2014). Përse disa individë kanë aftësi të mësojnë më shpejtë ndërsa disa të tjerë kërkojnë më shumë kohë për të mësuar? Ka shumë faktorë që ndikojnë në aktivitetin a trurit gjatë procesit të akumulimit të informacionit dhe kuptimit të tij. Aftësia individuale për të mësuar, përveçse shumë faktorëve të tjerë, mund të influencohet nga aktiviteti i qelizave të trurit dhe rrugëtimi që ato marrin gjatë këtij procesi. (Bassett, et al., 2015) Për shembull, rrugëtimi i të mësuarit të disa individëve (fëmijë apo të rritur) që duan më shumë kohë të mësojnë, aktivojnë apo vënë në punë edhe pjesë të panevojshme apo jo specifike të trurit, faktor që bën të aktivizojë më shumë rrugëtime të qelizave nervore, gjithashtu kërkon më shumë kohë. Ndërsa truri i disa individëve (fëmijë apo të rritur) që kërkon më pak kohë të mësojnë, ka aftësi ta kufizoj aktivitetin e qelizave nervore vetëm në pjesët e nevojshme të trurit (Bassett, et al., 2015).
Si të mbështesim çfarë na udhëzon neuro-shkenca në mësimdhënie? Rrugëtimi i qelizave nervore është i rëndësishëm përsa imemories (Kandel, Dudai, & Mayford, 2014) një faktor ky i themelor në procesin e të mësuarit. Një shembull është spontaniteti i të mësuarit të folurit/gjuhës komunikuese tek fëmijët që është unike tek individët (Chomsky, 1959; Lanennberg 1964). Megjithëse ky proces është një ndër shumë aktivitetet që ndodhin në tru është i rëndësishëm në zhvillimin e qelizave nervore brenda strukturës së trurit (Basett, et, al 2015), dhe si rrjedhojë, është i rëndësishëm në procesin e të mësuarit. Duke u bazuar në gjetjet e neuro-shkencës, mësimdhënia dhe struktura e të mësuarit duhet të zhvillohet në përshtatje me fëmijën përgjatë zhvillimit/rritjes duke ndryshuar sistemin apo tabunë e mendimit që të gjithë fëmijët mësojnë njësojë. Në mënyrë më të thjeshtë mund të shpjegohet që metoda mësimore/mësimdhënie mund të modifikohet dhe përshtatet bazuar sipas ç’do individi. Shume te rëndësishëm janë vitet e para te shkollës kur hasen problem tek fëmija siç janë ato te disleksisë apo përqendrimi dhe leximi duke u bazuar ne studime qe diskutojnë aktivimin a disa regjioneve të tjera në hemisferën e djathte (Van Phan, T., Sima. D., et . al., 2021) Një shembull është mësimi i një fjale të re duke bërë zgjedhjen e duhur në sintaksë, tingulli i strukturës se fjalës, tingullin e fjalës në kuptim, dhe gjesti i artikulimit (Level, 1999) përshtatur në fëmijën si individ. Modifikimi dhe përshtatja individuale mësimore gjatë përforcimit të repertorit të tingullit/tingujve, rrjedha në mësimin e repertorit të fjalës/ve, dhe duke e përshtatur në ç’do fëmijë ndihmon apo lehtëson në pasurimin dhe zhvillimin e të mësuarit.
* Fatjona R. Lubonja Ed.D mban titullin Dr. e Shkencave në Edukim, ka studiuar Neuro-Shkencë, Edukim në Universiteti i Kolumbias (Columbia University) në New York.
