Procesi i migrimit ndërkombëtar të shqiptarëve, sidomos duke filluar që nga fundi i viteve 1990’, bashkëjeton edhe me fenomenin e rikthimit të tyre. Të dhënat e anketës mbi Potencialet e Emigrimit hartuar nga Qendra për Kërkime Sociale dhe Ekonomike tregojnë se 17.5% e personave të anketuar, 18 vjeç e sipër, kanë qenë në migrim për të paktën një vit, kryesisht në Greqi (63.3%), Itali (20.6%), Gjermani (6%) dhe në një masë shumë më të vogël në SHBA, Austri, Francë, Suedi, Turqi, Mbretëri e Bashkuar.
Rikthimi ka qenë një proces dinamik, duke kulmuar të paktën dy herë në dhjetëvjeçarin e fundit, në vitet 2009-2013, kur u kthyen 31.7% e emigrantëve, dhe në vitet 2016-2018, kur u kthyen 18.7% e tyre. Rikthimi i emigrantëve shqiptarë në vitet 2009-2013 lidhet me krizën ekonomike globale dhe papunësinë e lartë në Greqi dhe Itali. Në fund të vitit 2013, papunësia shënonte 27.8% në Greqi dhe 12.6% në Itali, por ishte shumë më e lartë midis emigrantëve. Sipas të dhënave të një studimi të përbashkët të realizuar nga INSTAT dhe IOM, gjatë kësaj periudhe u kthyen në Shqipëri rreth 134.000 migrantë.
Ndërsa rikthimi në vitet 2016-2018 lidhet kryesisht me kthimin e azilkërkuesve nga Gjermania dhe disa vende të tjera të EU. Sipas të dhënave të European Asylum Support Office (EASO) gjatë periudhës 2013-2017, rreth 147.000 qytetarë shqiptarë kërkuan azil në vendet e Bashkimit Europian (kryesisht në Gjermani, Francë, etj.) dhe shumica e tyre u kthyen në vitet e pastajme. Në vitet 2015-2016, sipas të dhënave që disponojmë, Shqipëria ishte vendi i parë në botë për numrin e qytetarëve të kthyer nga vendet e Bashkimit Europian.
Procesi i rikthimit të emigrantëve është shumë i rëndësishëm për zhvillimin ekonomik dhe social të Shqipërisë, sepse ata sjellin kapitale financiare (kursimet), humane (aftësitë dhe përvojën e fituar jashtë vendit, mentalitete dhe ide të reja, shprehi pune, etj.) dhe sociale. Por kjo varet, nga njëra anë, nga koha e qëndrimit në vendin e migrimit dhe arsyet e rikthimit të tyre. Përfitimet potenciale për vendin e origjinës janë maksimale kur migrantët e kthyer kanë qëndruar në vendin e migrimit për një periudhë kohe të mjaftueshme për të arritur objektivat e tyre të kursimit, arsimimit ose formimit profesional, kur ata janë të rinj dhe dëshirojnë të investojnë kapitalet humane dhe financiare në vendin e tyre. Ndërsa, nga ana tjetër, kjo varet edhe nga krijimi i kushteve në vendin e origjinës për përdorimin me efikasitet të kapitaleve humane, financiare dhe sociale të emigrantëve të kthyer.
Pse janë rikthyer…
Vrojtimi tregon se koha mesatare e qëndrimit të emigrantëve të kthyer është 6.1 vite. Një segmentim më i detajuar i këtyre të dhënave tregon se 23.7% e emigrantëve të kthyer kanë qëndruar 1 vit në vendin pritës dhe 24.9% nga 1 deri në 3 vjet. Pjesa më e madhe e emigrantëve, që u përkasin këtyre dy grupeve, janë azilantë të kthyer, migrantë ilegalë të kthyer forcërisht nga autoritetet e vendit pritës ose migrantë që e kanë humbur vendin e punës, si pasojë e krizës ekonomike në vendet fqinj. Rrjedhimisht ata nuk kanë pasur kohën e nevojshme për të arritur objektivat e tyre të migrimit. Pjesa tjetër e emigrantëve të kthyer ka qëndruar 3 deri 10 vjet (30.1%) dhe mbi 10 vjet (21.3%). Grupi i fundit padyshim ka pasur kohën e mjaftueshme për të realizuar objektivat e migrimit.
Në grupin e parë bëjnë pjesë migrantët e kthyer me forcë nga autoritetet e vendit pritës. Këtu bëjnë pjesë azilkërkuesit e kthyer (vullnetarisht ose me forcë) kryesisht nga Gjermania dhe migrantët e parregullt që nuk kishin dokumente, ose migrantët që u kishte përfunduar leja e qëndrimit përgjithësisht në Greqi. Rikthimi me forcë i emigrantëve të parregullt, sidomos nga Greqia, ka qenë karakteristikë gjatë dekadës së parë të migracionit shqiptar. Kështu, sipas Reyneri rreth 1.4 milionë migrantë shqiptarë u deportuan gjatë periudhës 1990 – 1998. Sipas të dhënave të anketës, rreth 11.9% e emigrantëve të rikthyer bëjnë pjesë në këtë grup. Këta migrantë nuk i kanë arritur objektivat e tyre të migrimit dhe shumë prej tyre dëshirojnë të migrojnë përsëri.
Në grupin e dytë bëjnë pjesë migrantët që kthehen si pasojë e humbjes së vendit të punës ose të ardhurave të ulëta nga puna në sektorin formal ose informal në vendin pritës. Kriza ekonomike globale dhe papunësia masive që e shoqëroi goditi një pjesë të mirë të migracionit shqiptar, sidomos në Greqi dhe në Itali. Rreth 17% e emigrantëve të kthyer bëjnë pjesë në këtë grup.
Në grupin e tretë bëjnë pjesë migrantët që kthehen për t’u kujdesur për familjen ose për arsye nostalgjie/psikologjike. Këtu bëjnë pjesë edhe ata që shprehen se kthehen nga ‘malli për vendlindjen’, për arsye ‘divorci ose prishje bashkëjetese’, dalje në pension ose që dëshirojnë që fëmijët e tyre të edukohen në Shqipëri. Ky është grupi më i madh i emigrantëve të kthyer dhe përfaqëson 54.7% të tyre.
Ndërsa në grupin e katërt bëjnë pjesë migrantët që i kanë arritur objektivat e tyre të migrimit (kursimet, përfundimi i studimeve), dëshirojnë të krijojnë një biznes në Shqipëri ose ju është ofruar një punë më e mirë në vendlindje. Pavarësisht se ky grup është relativisht i vogël, rreth 16.2%, ai ka një rëndësi shumë të madhe për zhvillimin ekonomik të vendit, për shkak të kapitaleve financiare, humane dhe sociale që zotëron.
70% e të rikthyerve dëshirojnë të ikin
Sipas të dhënave të anketës, 70.7% e të rikthyerve të grupmoshës 18-40 vjeç dëshirojnë të migrojnë nga Shqipëria, shumica brenda vitit (54.7%) dhe një pjesë tjetër (18.7%) brenda 3 viteve të ardhshme. Kjo përqindje është dukshëm më e lartë se e atyre që nuk kanë qenë në migrim (47.8%). Krahasimi me anketën me migrantët e rikthyer në vitin 2007 tregon se prirja aktuale e këtij grupi në vitin 2018 është dukshëm më e lartë.
Faktorë të shumtë e shpjegojnë këtë fenomen. Së pari, ndër ta është se migrantët e rikthyer kanë një përvojë të migrimit dhe kanë më shumë besim në vetvete në ndërmarrjen e një nisme të tillë. Shumë prej tyre, siç e tregon, nuk i kanë arritur objektivat e migrimit dhe synojnë t’i realizojnë ato nëpërmjet riemigrimit. Veç kësaj, ata kanë rrjete sociale në vendin e migrimit që mund t’i ndihmojnë në informacion, strehim të përkohshëm dhe në gjetjen e punës. Anketa tregon se rreth 54% e emigrantëve të kthyer nga Italia dhe rreth 40% e atyre të kthyer nga Greqia dëshirojnë të shkojnë në vendin e mëparshëm të migrimit. Pjesa tjetër e të rikthyerve preferojnë Gjermaninë, SHBA, Mbretërinë e Bashkuar, etj. Kurse migrantët potencialë, që nuk kanë qenë në migrim, dëshirojnë të migrojnë më shumë në Gjermani, në Amerikën e Veriut dhe në vende të tjera shumë të zhvilluara të Bashkimit Europian.
Në rast se këto tendenca vazhdojnë, – domethënë rikthimi i emigrantëve nga Greqia, riemigrimi i tyre në vende të tjera dhe flukset e reja të emigrantëve që synojnë Gjermaninë, – Greqia do ta humbasë rëndësinë relative në migrimin shqiptar. Të dhëna të tjera tregojnë se migrantët shqiptarë nga Greqia riemigrojnë në Gjermani, në Mbretërinë e Bashkuar, në Amerikën e Veriut dhe në vende të tjera pa kaluar nëpërmjet një procesi rikthimi në Shqipëri.
Mbizotërimi i faktorëve ekonomikë dhe cilësia e ulët e shërbimeve (shëndetësia, arsimi) nuk janë të rastit dhe theksohen edhe nga studime të tjera. Studimi i përbashkët i INSTAT dhe IOM tregoi se në vitin 2014, thuajse 46% e të rikthyerve ishin të papunë.
Studimi tregoi gjithashtu se vetëm 7% e emigrantëve të kthyer kishin investuar kapitalet e tyre financiare, kryesisht në sektorin e shërbimeve dhe në bujqësi. Më shumë se gjysma e emigrantëve të kthyer theksuan mungesën e shërbimeve cilësore dhe një sistem të papërshtatshëm shëndetësor. Studimi theksonte se si pasojë e papunësisë, të ardhurave të pamjaftueshme dhe mungesës së shërbimeve cilësore, thuajse një e treta e migrantëve të kthyer dëshironte të migronte përsëri nga Shqipëria./Monitor
