*Dr. Brunilda Zllami
Insultet ndodhin edhe tek të rinjtë!
Fatmirësisht nuk janë aq të shpeshtë sa tek të moshat e mwdha, por gjithsesi pasojat e një insulti në moshë të re mund të jenë shumë të rëndësishme përsa i përket diagnozës, shkaqeve që e kanë sjellë, parandalimit, rehabilitimit dhe pasojave afatgjata individuale, familjare e sociale.
Simptomat lidhen direkt me:
- Vazat e prekuara (arterie ose vena)
- Madhësinë e dëmtimit cerebral
- Etiologjinë
Shkaqet e insultit ishemik:
- 20% e insulteve ishemike të adultëve të rinj shkaktohen nga okluzionet aterosklerotike të arterieve të mëdha ; 25% shkaktohen nga okluzionet jo aterosklerotike (10-20% diseksionet e arterieve karotide dhe vertebrale dhe Moyamoya 3.5%); 17% janë kardioembolike (më së shumti patent foramen ovale, aneurizma septale atriale, sëmundja rheumatike dhe endokarditet) ; 3% janë okluzione të vazave të vogla; 5% nga gjendjet protrombotike; 10% nga shkaqe të ndryshme (migrena, abuzimi me drogat, përdorimi i kontraceptivëve etj)
Diagnoza përcaktohet nga:
- Historia mjekësore, familjare dhe sociale
- Ekzaminimi fizik dhe neurologjik i kujdesshem
- Ekzaminimet e gjakut, biokimike, vlerësimi për gjendjet e koagulimit dhe analiza specifike për sëmundjet infektive, autoimmune, testet për shtatzëninë, drogat etj.
- Ekzaminimi kardiak: EKG, Holter ritmi; ECHO kardiake transtorakale dhe transesofageale
- Ekzaminimet imazherike përfshijnë CT, MRI, Echo doppler të vazave extrakraniale; ECHO doppler transkraniale. Për vlerësim të mëtejshëm mund të kërkohen dhe Angio-CT, Angio MRI; angiografi.
Parandalimi
- Kontrolli i faktorëve vaskulare
- Ndryshimet në stilin e jetës (ndalimi i duhanit, reduktimi në peshë, mbajtja e dietave të rekomanduara, aktiviteti fizik, ndalimi i drogës dhe alkoolit)
- Përdorimi i antikoagulantëve për shkaqet kardioembolike
- Antiplaketarët për shkaqet jo kardioembolike
- Kirugji/stent për atherosklerozën e shprehur të arterieve të mëdha
- PFO/ASD antiplaketare, antikogulante, kirurgji, mbyllje perkutane
- Gjendjet protrombotike (proteina S,C, faktori V Leiden). Duhen vlerësuar për tromboza venoze- antikoagulim
- Sindroma e antifosfolipideve – antiplaketare. Në rast përfshirje të organeve të tjerë antikoagulante
- Shtatzënia, koagulopati – antikoagulim me LHMV gjatë shtatzënisë
Adultet e rinj janë në pjesën më të bukur e produktive të jetës, insulti sjell pasoja të rëndësishme sociale, ekonomike, emocionale dhe funksionale. Është e rëndësishme njohja e simptomave, diagnostikimi i shpejtë, kërkimi i shkaqeve të insultit, trajtimi, rehabilitimi dhe parandalimi.
*Mjeke neurologe, Spitali Amerikan
