Përderisa shpërthimi i dhunës në perëndim të Sirisë ka ngritur pikëpyetje lidhur me aftësinë e qeverisë kalimtare për të kontrolluar fraksionet e lidhura me të, dhuna ka vënë në qendër të vëmendjes edhe përfshirjen ruse dhe iraniane në çështjet siriane.
Grupe të ndryshme për të drejtat e njeriut që po monitorojnë situatën në Siri kanë dokumentuar mbi 800 viktima, përfshirë civilët, që nga shpërthimi i përleshjeve më 6 mars mes forcave qeveritare dhe luftëtarëve besnikë të presidentit të rrëzuar, Bashar al-Assad.
Grupet rebele të udhëhequra nga Ahmad al-Sharaa rrëzuan qeverinë përmes një ofensive të shpejtë në dhjetor të vitit 2024, duke i dhënë fund sundimit gjysmëshekullor të Sirisë nga familja Assad.
Qeveria e Assadit ishte mbështetur nga Rusia dhe Irani. Përderisa Rusia ka mbajtur raporte me qeverinë e re, Irani është përjashtuar plotësisht.
Përmes intervistave dhe analizimit të të dhënave publike, Radio Evropa e Lirë mund të ofrojë një pasqyrë më të qartë lidhur me atë se çfarë po ndodh në Siri.
Burra të ekzekutuar me armë zjarri
Grupet për të drejtat e njeriut kanë thënë se në mesin e të vrarëve janë qindra viktima civile, shumica nga të cilët ishin alavitë, komunitet minoritar të cilit i përket edhe Assadi. Më 11 mars, Kombet e Bashkuara thanë se familje të tëra, përfshirë gra dhe fëmijë, ishin vrarë gjatë dhunës.
Pamjet e publikuara në rrjetet sociale, të cilat i ka analizuar njësia hulumtuese e Shërbimit ukrainas të Radios Evropa e Lirë, Schemes, sugjerojnë se pjesa më e madhe e dhunës së rëndë ndaj civilëve alavitë ka ndodhur në qytetin-port të Latakias, ku gjendet baza ajrore e Rusisë, Hmeimim.
Disa video kanë shfaqur burra të paarmatosur që ekzekutoheshin me armë zjarri nga pas shpine, ndërsa të tjera kanë shfaqur viktima që keqtrajtoheshin fizikisht dhe poshtëroheshin, si për shembull duke i detyruar që të lehnin si qen dhe të zvarriteshin mbi trupa të të vdekurve.
Nobil, sirian nga Latakia i cili aktualisht jeton në Greqi, tha për Radion Evropa e Lirë se fraksionet e lidhura me qeverinë kalimtare hynë në fshatin e tij të lindjes, Muzajra natën e 6 marsit dhe nisën të qëllonin në drejtim të shtëpive me mitraloza të kalibrit të madh.
Ai tha se gjatë sulmit iu vranë gjashtë anëtarë të familjes, përfshirë dy halla dhe dy nipa, por vëllezërit e tij arritën të largoheshin.
REL gjeti llogarinë në Facebook të një nga sulmuesit të dyshuar të njohur si Abu Bakr Mork, që njihet edhe me emrin Talha. Llogaria e tij ishte e mbushur me postime lidhur me sulmet në perëndim të Sirisë.
Në një nga postimet, ai u bëri thirrje burrave që të shkonin në atë zonë, pasi tha se gratë e asaj zone “janë të veja dhe nuk kanë mbetur burra”. Në një postim tjetër ai shkroi për “fushatën për të pastruar mbetjet e regjimit të vdekur”, duke iu referuar qeverisë së Assadit.
Strehimi në bazën ajrore ruse
Imazhet satelitore të siguruara nga Planet Labs dhe të analizuara nga Schemes, tregojnë se që më 7 mars njerëzit filluan që të mblidheshin pranë bazës ajrore, Hmeimim, që operohet nga rusët, dukshëm duke kërkuar strehim nga përleshjet.
“Ai mund të jetë vendi i vetëm i sigurt ku njerëzit mund të qëndrojnë, duke pasur parasysh se asnjëra palë nuk do të dëshironte të prishte raportet me Rusinë në këto momente”, tha për Schemes, Ihor Semyvolos, drejtor i Qendrës për Studime të Lindjes së Mesme, me seli në Kiev.
Rusia ishte mbështetësja kryesore e Assadit, duke ia ofruar forcat e saj dhe bashkëpunëtorëve të Iranit iu ka ofruar mbrojtje ajrore, teksa ata luftonin jo vetëm ndaj militantëve të Shtetit Islamik (IS), por po ashtu kundër rebelëve që kundërshtonin sundimin e Assadit.
Të njëjtit rebelë tani janë në pushtet, por Moska ka arritur ta pozicionojë veten si partnere të rëndësishme për sundimtarët e rinj të Sirisë, të cilët varen nga Rusia për të shtypur monedhën e tyre lokale.
Rusët kanë mbajtur një prani të konsiderueshme në dy bazat e tyre ushtarake, veçmas në Hmeimim.
Systema ka konfirmuar të paktën 37 fluturime me avionë të mëdhenj Antonov An-124 nga dhjetori i vitit 2024 deri në mars, duke identifikuar 22 mbërritje dhe 15 nisje nga baza ajrore. Çdo avion i këtij lloji mund të transportojë deri në 150 tonë pajisje, duke sugjeruar për një lëvizje të madhe të personelit ose pajisjeve.
Nga analizimi i imazheve të publikuara në rrjetet sociale në ditët e fundit, Systema gjeti se gjeneralmajor, Sergei Gashkov, kreu i Qendrës ruse për Pajtim dhe Kontrollin e Lëvizjes të Refugjatëve në Siri, aktualisht ndodhet në bazën ajrore.
Nuk është befasuese që Rusia po kërkon të ruajë raporte të forta me Damaskun nën udhëheqjen e re, pasi mbajtja e kontrollit mbi bazën ajrore Hmeimim dhe bazës detare në Tartus që i ofron qasje strategjike në Lindje të Mesme, Afrikë të Veriut dhe në Detin Mesdhe.
Cili është roli i Iranit?
Nuk ka dëshmi të forta që sugjerojnë se Rusia është e përfshirë në nxitjen e trazirave përgjatë bregut perëndimor të Sirisë, por disa e kanë akuzuar Iranin se ka luajtur një rol në këtë gjë.
Me Assadin, Irani humbi një aleat kyç që i kishte lejuar Teheranit të përdorte Sirinë si një korridor tokësor për të lidhur bashkëpunëtorët e tij rajonalë në Irak dhe Liban.
Kur rebelët sirianë rrëzuan Assadin, lideri suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, u zotua se sirianët do të ngriheshin dhe do të kundërshtonin qeverinë rebele.
Irani aktualisht nuk ka asnjë mundësi që të dërgojë fonde ose armë në Siri, por disa figura kyç që drejtojnë rezistencën pro-Assad ndaj qeverisë së re janë të afërta me Teheranin dhe të trajnuar nga Garda Revolucionare e Republikës Islamike.
Besnikët e mbetur të Assadit drejtohen nga katër figura: gjeneralmajori Suhail al-Hassan, i cili është nga qyteti Aita, ndër vendbanimet e para që përjetoi përleshje; Muqdad Fatiha, themelues i grupit të armatosur Mburoja Bregdetare; Ibrahim Hawija, ish-udhëheqësi i inteligjencës siriane dhe Ghias Dalla, ish-oficer i Divizionit elitar të 4-të të Armatosur të Sirisë, i cili ka lidhje me Gardën Revolucionare të Iranit dhe Hezbollahun, grupin libanez të shpallur organizatë terroriste nga Shtetet e Bashkuara.
Phillip Smyth, ekspert për bashkëpunëtorët e Iranit dhe milicitë shiite, i tha Radios Evropa e Lirë se Irani “dëshironte një reagim të tepruar” nga qeveria kalimtare dhe e mori atë që dëshironte.
Teherani është “i lumtur që kjo ndodhi” veçanërisht pasi kjo tregon se Irani “mund të shkaktojë shqetësime të mëdha” në Siri, tha Smyth./REL
