Nga Aurenc Bebja
“The Christian Science Monitor” ka botuar, të shtunën e 17 janarit 1931, në ballinë dhe në faqen n°5, rrëfimin e parë të reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth 7 udhëtimeve që ai ka realizuar asokohe nëpër Shqipëri.
Shqipëria po ecën përpara drejt progresit
Përparim i ngadalshëm, por i pagabueshëm, pavarësisht pengesave të shumta
Gjuha e përbashkët po zhvillohet
Në fushën e rendit, vendi është tashmë një nga më të sigurtit në Ballkan për udhëtime
Nga R. H. MARKHAM
Korrespondenti i stafit të The Christian Science Monitor
Tiranë, Shqipëri — Shqipëria po përparon. Progresi është me të vërtetë i ngadalshëm, por i pagabueshëm. Kushdo që e viziton rregullisht vendin, siç e bën autori i këtij artikulli, gjithmonë sheh prova bindëse për këtë.
Për të vlerësuar atë që po arrijnë liderët e Shqipërisë, duhet të krahasohet vendi siç e gjen sot, jo me Zvicrën apo Holandën, të cilat kanë qenë të lira për shekuj, madje as me Bullgarinë, të çliruar 50 vjet më parë, por me atë që vetë Shqipëria ishte dje dhe pardje.
Krijimi i shtetit të pavarur të Shqipërisë ishte një arritje shumë heroike, që kërkonte një besim të madh, sepse Shqipëria kishte shumë pak gjëra në fillim. Në radhë të parë është jashtëzakonisht i varfër ekonomikisht. Padyshim që ka pasuri të mundshme. Nëse zhvillohet mirë, ajo mund t’u ofrojë prosperitet njerëzve që e banojnë. Por në fakt është dëshpërimisht e varfër. Duket si dollapi i Nënës Hubard.
Megjithatë, populli i Shqipërisë duhet të gjejë para për rrugë, shkolla, ura, një forcë policie, një ushtri dhe një trupë administrative gjyqtarësh, zyrtarësh, prefektësh, etj. Për shkak se janë kaq të varfër dhe shumë prapa, kanë nevojë të veçantë për fonde të mëdha për shtetin, por për shkak të varfërisë së tyre mund të paguajnë pafundësisht më pak taksa se popujt e tjerë me më pak nevoja.
Përballje me detyrën gjuhësore
Për më tepër, shqiptarët nuk kishin një gjuhë të vendosur. Me rritjen e nacionalizmit në Evropë, kombeve iu desht të formonin gjuhët zyrtare, të pranuara përgjithësisht. Dhe Shqipëria tani është përballë kësaj detyre.
Pastaj tradita shqiptare është dëshpëruese. E kaluara ekonomike dhe politike e Shqipërisë nuk ishte shumë e rëndësishme. Pronarët e mëdhenj e mbanin vendin në nënshtrim ekonomik, duke përjetësuar varfërinë, ndërsa krerët e fiseve dhe “fisnikët” e privilegjuar e sundonin vendin në një mënyrë të padrejtë dhe kapriçioze.
Shqipëria po ecën përpara drejt progresit
Është e rëndë, por e drejtë të thuash se Shqipëria ishte një vend i çdo lloj anarkie dhe kapriçoje. Nuk kishte gjykata të mira, kishte një administratë të neveritshme, një injorancë thuajse të patejkalueshme midis masave dhe një përçarje e plotë.
Kësaj duhet t’i shtohen edhe grindjet fetare. Shqiptarët ortodoksë shiheshin nga shumë bashkatdhetarë të besimeve të tjera si grekë dhe deri më sot shumë shqiptarë të krishterë i quajnë vëllezërit e tyre myslimanë turq. Ky është termi i zakonshëm. Dhe le të mbahet mend se shqiptarët myslimanë i shtypën dhe keqtrajtuan të krishterët. Në shumë raste, armiqtë më të këqij të shqiptarëve kanë qenë shqiptarët.
Natyrisht, në rrethana të tilla njerëzit filluan ta shihnin forcën si autoritetin suprem, sepse zakonisht ishte. Dhuna mbizotëroi dhe u përgjigj me dhunë, kështu që burrat shkuan të armatosur, përçmuan ligjet dhe morën drejtësinë në duart e tyre. Njeriu duhet të përpiqet të kuptojë se çfarë idealesh solli kjo gjendje. Dhe veçanërisht në mesin e një populli të cilit qeveria turke i privoi absolutisht të gjitha librat dhe të gjitha shkollat. Shumë prej shqiptarëve janë ushqyer keq për dekada dhe një administratë kaotike dhe grabitqare e bëri të padobishme për këdo që të mblidhte më shumë se ç’duhej për të ngrënë.
Kërkohet besim
Nga një material i tillë shqiptarëve iu desh të bënin një shtet të begatë modern. Përpjekja kërkonte besim, sakrificë, devotshmëri dhe heroizëm. Por këto nuk kanë munguar dhe është duke u bërë përparim. Për shembull, është duke u formuar një gjuhë e përbashkët, mbizotëruese. Nuk do të krijohet menjëherë.
Ajo do të vazhdojë të pësojë shumë ndryshime. Fjalët dhe format do të luftojnë për një kohë të gjatë për vende në ato shtëpitë e thesarit shoqëror më të sigurt nga të gjitha, gjuhën, por nuk paraqiten vështirësi të pakapërcyeshme.
Shqiptarët kanë mësuar të gjithë të kuptojnë njëri-tjetrin dhe qarkoret e dërguara nga qeveria e Tiranës janë të kuptueshme edhe në pjesët më të errëta të mbretërisë. Gradualisht po përgatiten dhe shtypen edhe tekstet shkollore. Po shfaqen shumë gazeta dhe revista.
Në fushën e rendit ka pasur arritje të mëdha. Pa diskutim që Shqipëria është aktualisht një nga vendet më të sigurta në Ballkan. Njerëzit vazhdimisht udhëtojnë nëpër të natën dhe ditën. Plaçkitja është praktikisht e panjohur. Administrata është imponuar gjithashtu në çdo cep të mbretërisë. Në Shqipëri nuk dominojnë më krerët e fiseve, as pashallarët dhe bejlerët despotikë.
Komunikimet përmirësohen
Qeveria e Tiranës është autoriteti final dhe i padiskutueshëm. Kjo është një gjë e re për vendin. Nëse dikush udhëton tani nëpër male, sheh kulla dhe kështjella të vjetra në të cilat jetonin bejlerët dhe pashallarët që ishin tiranë të bukur dhe kapriçiozë që mbanin njerëzit e thjeshtë të pafuqishëm në duart e tyre. Ajo situatë është shfuqizuar plotësisht. Dhe të gjithë në Shqipëri i thonë me gëzim dikujt sot se nuk u frikësohen më bejlerëve. Natyrisht, nuk dua të them se nuk ka pasur bejlerë të drejtë dhe të dobishëm. Ka vërtet shumë që kanë bërë shumë për Shqipërinë, por vetë sistemi ishte feudalizëm në rastin më të keq dhe shfuqizimi i tij është një fitim i madh.
Komunikimi në Shqipëri vazhdon të përmirësohet. Ky është një problem shumë i vështirë, sepse lumenjtë e Shqipërisë janë tekanjozë dhe shumë të rrezikshëm. Nevojiten shumë ura jashtëzakonisht të forta. Por ato janë duke u ndërtuar dhe edhe pse gjysmë duzine nga më të rëndësishmet kanë mbetur për t’u përfunduar, tashmë ka komunikime më të mira në qark të pakrahasueshme se kurrë më parë në histori.
Edhe në aspektin fetar Shqipëria ka bërë progres. Islami është çliruar nga çdo lidhje administrative me Lindjen dhe Kisha Ortodokse Shqiptare vetëudhëhiqet, ndërsa marrëdhëniet mes katolikëve romakë, myslimanëve dhe të krishterëve ortodoksë janë bërë të përzemërta. Nuk ekziston pothuajse asnjë intolerancë fetare.
Është formuar një Bankë Kombëtare, një monedhë kombëtare po imponohet gradualisht, është ndërtuar një kapital kombëtar, është trajnuar dhe organizuar një ushtri kombëtare.
Sigurisht, e gjithë kjo nuk është veçse korniza e Shqipërisë. Është një fillim i varfër dhe modest. Kushtet ekonomike janë të këqija dhe gjendja financiare është në fakt e pasigurt. Ka shumë për të bërë. Por gjëja e rëndësishme është se kaq shumë është bërë kaq mirë. Dhe praktikisht e gjithë kjo brenda pesë viteve, sepse më parë një revolucion ndiqte një tjetër dhe gjithçka ishte e pazgjidhur.
Shqipëria e vogël po mëson të ecë. Sido që të jetë, është në këmbë. Dhe kur kishte kaq shumë njerëz dhe rrethana që punonin për ta mbajtur atë poshtë, nuk mund të mos gëzohemi që po qëndron dhe që jep çdo premtim për të përparuar përgjatë rrugës së përparimit.
